همه چیز در مورد تست اوره، کاربردها و روش انجام
مقدمه
بدن انسان برای ادامه‌ی حیات، نیازمند تعادل دقیق میان تولید و دفع مواد زاید است. یکی از این مواد، اوره (Urea) است؛ ترکیبی که در نتیجه‌ی متابولیسم پروتئین‌ها در کبد ساخته می‌شود و سپس از طریق کلیه‌ها از بدن دفع می‌گردد. این فرایند ظاهراً ساده، در واقع بخش مهمی از تنظیم تعادل نیتروژن در بدن را بر عهده دارد و سلامت کبد و کلیه‌ها را به طور مستقیم بازتاب می‌دهد.
آزمایش اوره یکی از رایج‌ترین تست‌های بیوشیمیایی است که در چکاپ‌های عمومی، بررسی عملکرد کلیه و پیگیری بیماران بستری به طور مکرر انجام می‌شود. با وجود سادگی ظاهری آن، نتایج این آزمایش می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت هیدراتاسیون، تغذیه، عملکرد کلیه، سلامت کبد و حتی وضعیت قلبی‌عروقی فرد ارائه دهد.
اوره چیست و چگونه در بدن تولید می‌شود؟
اوره محصول نهایی متابولیسم پروتئین‌ها در بدن است. هنگامی که پروتئین‌ها و اسیدهای آمینه در بدن تجزیه می‌شوند، آمونیاک (NH₃) تولید می‌شود که ماده‌ای بسیار سمی است. کبد با استفاده از مجموعه‌ای از واکنش‌های شیمیایی موسوم به چرخه اوره (Urea Cycle)، آمونیاک را به اوره تبدیل می‌کند که ماده‌ای بی‌خطر و محلول در آب است.
فرمول کلی این واکنش‌ها به این صورت است:
آمونیاک + دی‌اکسید کربن: اوره + آب
اوره تولیدشده سپس وارد جریان خون می‌شود، به کلیه‌ها منتقل می‌گردد و از طریق ادرار دفع می‌شود. بخشی از آن نیز از راه تعریق و مدفوع از بدن خارج می‌شود، اما سهم اصلی بر عهده‌ی کلیه‌هاست. از این رو، سطح اوره در خون نه‌تنها نشانگر وضعیت متابولیسم پروتئین در بدن است، بلکه بازتابی از سلامت کبد (محل تولید) و کلیه‌ها (محل دفع) نیز محسوب می‌شود.
تست اوره چیست؟
تست اوره یکی از آزمایش‌های خون است که برای اندازه‌گیری میزان اوره موجود در سرم انجام می‌شود. در بسیاری از آزمایشگاه‌ها، به جای عنوان Urea، از عبارت BUN (Blood Urea Nitrogen) استفاده می‌شود.
تفاوت میان این دو در واحد اندازه‌گیری است:
BUN: مقدار نیتروژن موجود در اوره را می‌سنجد (واحد mg/dL)
Urea: مقدار کل مولکول اوره را اندازه‌گیری می‌کند.
به طور معمول، ۱ میلی‌گرم نیتروژن اوره معادل حدود ۲٫۱۴ میلی‌گرم اوره است.
محدوده طبیعی اوره در خون
مقدار طبیعی اوره بسته به سن، جنس، رژیم غذایی و روش اندازه‌گیری ممکن است متفاوت باشد، اما معمولاً در حدود زیر است. مقادیر کمی بالاتر یا پایین‌تر ممکن است بسته به شرایط فیزیولوژیک (مثلاً ورزش سنگین یا کم‌آبی موقت) طبیعی تلقی شوند.
اوره (Urea): بین ۲٫۵ تا ۷٫۵ میلی‌مول در لیتر
BUN: بین ۷ تا ۲۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر
چرا تست اوره انجام می‌شود؟
- بررسی عملکرد کلیه
این تست معمولاً همراه با کراتینین انجام می‌شود تا وضعیت دفع مواد نیتروژنی از بدن مشخص شود. افزایش همزمان اوره و کراتینین نشانه‌ی کاهش عملکرد کلیه است.
- ارزیابی عملکرد کبد
در بیماری‌های کبدی شدید، تولید اوره کاهش می‌یابد، زیرا سلول‌های کبدی قادر به تبدیل آمونیاک به اوره نیستند. در نتیجه، سطح اوره خون پایین می‌آید.
- پایش بیماران بستری یا جراحی‌شده
سطح اوره می‌تواند وضعیت تعادل مایعات بدن را منعکس کند. افزایش آن در شرایط کم‌آبی (دهیدراسیون) شایع است.
- بررسی تغذیه و متابولیسم پروتئین
در رژیم‌های پرپروتئین یا در شرایط تجزیه عضلات (کاتابولیسم بالا) مانند تب شدید یا سوختگی‌ها، سطح اوره ممکن است بالا برود.
روش انجام آزمایش اوره
تست اوره آزمایشی ساده و غیرتهاجمی است. تنها به یک نمونه خون وریدی نیاز دارد.
مراحل انجام:
- گرفتن نمونه خون از ورید بازو
- جداسازی سرم خون در آزمایشگاه
- استفاده از روش‌های بیوشیمیایی (مانند واکنش آنزیمی اوره‌آز) برای اندازه‌گیری غلظت اوره
- ثبت نتیجه در واحد mg/dL یا mmol/L
بیمار برای این آزمایش معمولاً نیازی به ناشتایی ندارد، اما اگر همراه با تست‌های دیگر مانند قند خون انجام شود، ممکن است ناشتا بودن لازم باشد.
علل افزایش اوره خون
افزایش اوره یا اوره‌می (Uremia) می‌تواند به دلایل متعددی رخ دهد. این دلایل به سه گروه کلی تقسیم می‌شوند:
الف) علل قبل‌کلیوی (Pre-renal)
- کم‌آبی یا از دست دادن شدید مایعات (مثلاً در اسهال، استفراغ، تعریق زیاد یا خونریزی)
- شوک یا کاهش فشار خون
- نارسایی قلبی (به‌علت کاهش جریان خون کلیوی)
- مصرف زیاد پروتئین یا مکمل‌های پروتئینی
- خونریزی داخلی به‌ویژه در دستگاه گوارش
ب) علل کلیوی (Renal)
- نارسایی حاد یا مزمن کلیه
- گلومرولونفریت، پیلونفریت یا نکروز توبولی
- دیابت کنترل‌نشده
- مسمومیت دارویی (مثلاً با داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، آمینوگلیکوزیدها، داروهای شیمی‌درمانی و…)
ج) علل پس‌کلیوی (Post-renal): انسداد مجاری ادراری (به دلیل سنگ، تومور، بزرگی پروستات یا آسیب عصبی مثانه)
در بسیاری از موارد، بررسی همزمان کراتینین و نسبت BUN/Creatinine به پزشک در تشخیص علت اصلی کمک می‌کند.
علل کاهش اوره خون
کاهش سطح اوره نسبتاً نادر است، اما در شرایط زیر مشاهده می‌شود:
- بیماری‌های شدید کبدی (کاهش سنتز اوره)
- سوءتغذیه یا رژیم کم‌پروتئین
- بارداری (به دلیل افزایش حجم مایعات)
- مصرف زیاد مایعات و ادرار رقیق
- سندرم ترشح نامناسب ADH یا احتباس آب
- در بیماران مبتلا به سیروز یا نارسایی کبدی، سطح پایین اوره همراه با افزایش آمونیاک، نشانه‌ای از ناتوانی کبد در سم‌زدایی است.
عوامل مؤثر بر نتیجه آزمایش
- تعدادی از فاکتورها می‌توانند باعث تغییر موقت در نتایج شوند:
- رژیم‌های غذایی پرپروتئین یا گیاه‌خواری
- ورزش سنگین
- تب یا استرس
- داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، دیورتیک‌ها، کورتون‌ها و داروهای ضدصرع
- کم‌آبی یا تزریق مایعات زیاد قبل از آزمایش
آیا بالا بودن اوره همیشه نشانه بیماری است؟
خیر. در برخی موارد، افزایش خفیف اوره ممکن است ناشی از عوامل فیزیولوژیک مانند کم‌آبی موقت یا مصرف زیاد گوشت باشد. تنها افزایش پایدار و همراه با سایر علائم (مانند خستگی، تورم، تهوع یا کاهش حجم ادرار) نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد.
نتیجه‌گیری
اوره یکی از مهم‌ترین نشانگرهای بیوشیمیایی در بدن است که وضعیت تعادل متابولیسم پروتئین، سلامت کبد و عملکرد کلیه را همزمان بازتاب می‌دهد. تست اوره با وجود سادگی، اطلاعات ارزشمندی درباره‌ی وضعیت فیزیولوژیک بدن ارائه می‌دهد و در ترکیب با سایر آزمایش‌ها مانند کراتینین، تصویر دقیقی از سلامت سیستم دفعی و متابولیکی بدن ترسیم می‌کند. آگاهی از معنای نتایج این آزمایش و توجه به عوامل مؤثر بر آن، به پزشکان کمک می‌کند تا بیماری‌ها را در مراحل اولیه تشخیص داده و از بروز عوارض شدید پیشگیری کنند.
منابع
Urea and Creatinine Concentrations, the Relationship with Kidney Function.
Physiology of Urea Cycle and Its Clinical Significance.
Blood Urea Nitrogen: A Marker for Renal and Hepatic Function.
Evaluation of Renal Function Tests in Health and Disease.
Urea Metabolism in Health and Disease: A Review.
Clinical Interpretation of Elevated Urea and Creatinine.
The Role of BUN/Creatinine Ratio in Differential Diagnosis.