چکاپ کلیه شامل چه آزمایش‌هایی است؟
کلیه یکی از مهم ترین ارگان های بدن است که وظیفه‌ی تصفیه خون از مواد زائد را انجام میدهد.
آسیب به این عضو صدمات جبران ناپذیری به بدن میزند. بنابراین انجام آزمایش‌های چکاپ برای بررسی سلامت کلیه‌ها ضروری است. در آزمایش های روتین، ادرار از نظر وجود ترکیبات سنگ ساز، پروتئین و اوره، کراتینین و قند و انواع عفونت ها سنجیده میشود.
از علائم نقص عملکرد کلیه خستگی، بی اشتهایی، بی خوابی، عدم تمرکز، چشمان پف کرده، سوزش ادرار و کاهش حجم ادرار می باشند .
در این مطلب تست های آزمایشگاهی مربوط به چکاپ کلیه را میخوانیم:
آزمایش اوره نیتروژن خون (Blood Urea Nitrogen)
نام های دیگر آزمایش با نام های اختصاری: Urea Nitrogen, BUN
آزمایش های مرتبط:
Urine Analysis, Creatinine, Micro Albumin
علت درخواست آزمایش:
- ارزیابی عملکرد کلیه و پایش تأثیر دیالیز روی کلیه
- بخشی از برنامه چکاپ سلامت
نمونه مورد نیاز: نمونه خون وریدی
توضیح آزمایش:
اوره ( Urea) ماده ای است که در کبد از شکستن و متابولیزه شدن پروتئین تولید می شود. بعد از شکستن پروتئین، آمونیاک تولید می شود که این ماده به ترکیبی که سمیت کمتری دارد (اوره) تبدیل می شود. نیتروژن ترکیبی است که هم در آمونیاک و هم در اوره وجود دارد. نیتروژن اوره توسط فرآیندی از آن جدا می شود و اوره جهت دفع به کلیه می رود.
در واقع در این آزمایش به طور غیر مستقیم اوره خون اندازه گیری می شود. اغلب بیماری هایی که روی کبد و کلیه تأثیر می گذارند بصورت بالقوه روی میزان اوره خون نیز اثر می گذارند. اگر به علت فعالیت کبد، میزان اوره در خون بالا رود ولی میزان دفع آن از کلیه کم شود، غلظت اوره خون بالا می رود.
افزایش میزان BUN خون بیانگر مقدمات اختلال عملکردی کلیه می باشد که منجر به بیماری های کلیه حاد یا مزمن می شود. زمانی که حجم زیادی از پروتئین در کبد شکسته شود نیز BUN در خون بالا می رود (رژیم های غذایی با حجم پروتئین بالا). طی بارداری هم افزایش اوره و هم کاهش اوره خون می تواند مشاهده شود. با افزایش سن سطح BUN خون نیز افزایش می یابد.
مقادیر طبیعی BUN خون: 7.9 تا 20 mg /dl
آزمایش کراتینین (Creatinine)
نام های دیگر آزمایش با نام های اختصاری:
Serum Creatinine, Cr, Creat
آزمایش های مرتبط: Micro Albumine, Urine analysis, BUN, Urin Creatinine
علت درخواست آزمایش:
جهت بررسی عملکرد کلیه و پایش درمان بیماری های حاد و مزمن کلیه درخواست می شود. (به طور مثال قبل و بعد از دیالیز) این آزمایش بخشی از برنامه چکاپ سلامت می باشد.
نمونه مورد نیاز: نمونه خون وریدی یا نمونه ادرار روتین یا نمونه ادرار ۲۴ ساعته
آمادگی قبل از انجام آزمایش: آمادگی خاصی احتیاج نیست. ادرار 24 ساعته باید در ظرف مخصوص ادرار 24 ساعته جمع آوری شود.
کراتینین چه نقشی در سنجش عملکرد کلیه دارد؟
کراتینین ضایعات حاصل از تجزیه و شکستن کراتین در عضلات است. کراتینین قسمتی از چرخه ای است که مسئول تولید انرژی جهت انقباض های ماهیچه ها می باشد. کراتین و کراتینین تقریبا به یک نسبت توسط بدن تولید می شوند. تقریبا تمام کراتینین خون توسط کلیه ها از بدن خارج می شود به همین جهت اندازه گیری کراتینین می تواند شاخص خوبی برای بررسی عملکرد کلیه ها باشد. میزان تولید این ماده به اندازه بدن و ماهیچه های آن نیز بستگی دارد به همین دلیل میزان کراتینین در مردان بیشتر از زنان و کودکان می باشد.
جهت بررسی دقیق تر عملکرد کلیه ها نسبت کراتینین به البومین و یا نسبت کراتینین به پروتئین در ادرار توسط پزشک درخواست می شود.
افرادی که میکرو آلبومین را از طریق ادرار دفع می کنند یا به بیماری نظیر دیابت مبتلا می‌باشند بیشتر در خطر ابتلا به بیماری های کلیه و قلبی- عروقی هستند.
میزان کراتینین در صدمات ماهیچه ای افزایش می یابد و در بارداری بمقدار خیلی کمی نسبت به حالت طبیعی پایین می آید. این آزمایش قسمتی از برنامه چکاپ سلامت است.
این آزمایش معمولا قبل از انجام سی تی اسکن، درمان با داروهایی خاص و قبل و بعد از انجام دیالیز درخواست می شود.
علل افزایش کراتینین:
- تخریب یا تورم رگ های خونی کلیه (گلومرولونفریتیس) به وسیله یک بیماری خود ایمنی
- عفونت باکتریایی کلیه
- مرگ سلول های کلیه بر اثر دارو و یا مواد شیمیایی خاص
- بیماری پروستات، سنگ کلیه یا بیماری های دیگری که باعث انسداد مجاری ادراری می شوند
- دیابت و کاهش فشار خون
- بعضی داروها نیز می توانند میزان کراتینین را افزایش دهند.
* مقادیر طبیعی
زنان: mg/dl 0.6 – 1.2
مردان: 1. 3 –0.8 mg/dl
آنالیز و کشت ادرار (Urine Analysis and Culture)
نام های دیگر آزمایش با نام های اختصاری: JA, U/A and U/C, Urine Culture, Urine Test
آزمایش های مرتبط:
Antibiogram, Micro Albumin, Creatinine, BUN
علت درخواست آزمایش:
- جهت بررسی عملکرد کلیه، سوخت و ساز بدن و بیماری های مربوط به آن
- بررسی وجود عفونت مجاری ادراری
- در صورت وجود نشانه هایی همچون درد شکم پشت و پهلوها
نمونه مورد نیاز: یک یا چند نوبت نمونه ادرار.
آمادگی قبل از انجام آزمایش:
بهتر است نمونه ادرار صبح گاهی باشد و در صورت نیاز نمونه گیری باید در شرایط ناشتایی گرفته شود. در این آزمایش لازم است محل خروج ادرار (مخصوصا در بانوان) تمیز باشد، مقداری از ابتدای ادرار را دور ریخته، میانه ادرار در ظرف مخصوص ادرار جمع آوری و تحویل آزمایشگاه می شود. رعایت شرایط استاندارد نمونه گیری به علت حساس بودن این آزمایش نسبت به آلودگی های باکتریایی بسیار مهم می باشد.
پارامتر های بررسی شده در آنالیز ادرار
بررسی ادرار: آزمایش بررسی ادرار، گروهی از آزمایش های شیمیایی، فیزیکی و میکروسکوپی است که تولیدات طبیعی و غیر طبیعی بدن، سلول ها و محصولات سلولی و وجود باکتری را بررسی می نمایند.
در آنالیز ادرار در سه حالت مورد بررسی قرار می گیرد. الف – بررسی خواص فیزیکی ادرار، ب- بررسی شیمیایی ادرار و بررسی میکروسکوپی ادرار.
الف – بررسی ظاهر فیزیکی ادرار در چکاپ کلیه:
موارد بررسی: رنگ، شفافیت و غلظت ادرار.
بعضی از داروها و یا غذاها می توانند رنگ ادرار را تغییر دهند. به طور مثال مصرف چغندر می تواند رنگ ادرار را قرمز نماید که جای نگرانی نیست و وجود خون در ادرار نیز می تواند ادرار را قرمز رنگ کند که می تواند نشانگر بیماری باشد.
در صورتی که نمونه ادرار در شرایط مناسب گرفته نشود می تواند آلوده شود مثلا در صورتی که فرد مبتلا به هموروئید باشد یا در دوره خونریزی عادت ماهیانه باشد، خون موجود می تواند وارد ادرار شده و رنگ آن را تغییر دهد. رنگ و غلظت غیر طبیعی ادرار باعث می شود در مراحل بعدی بررسی های دقیق تری روی نمونه صورت گیرد.
ب- بررسی شیمیایی ادرار:
معمولا آزمایشگاه ها جهت بررسی شیمیایی ادرار از نوارهای آنالیز ادرار استفاده می کنند. البته در حال حاضر دستگاه هایی نیز موجود می باشند که نمونه ادرار را به صورت اتوماتیک بررسی می نمایند. شایع ترین عواملی که در بررسی شیمیایی مد نظر قرار می گیرند:
1. اسید و باز (PH):
کلیه نقش مهمی در برقراری تعادل اسید و باز بدن بازی می کند. بنابراین هر شرایطی که تعادل اسید و باز بدن را به هم بزند باعث تغییر PH ادرار میشود.
بعضی از غذا ها و داروها نیز می توانند PH ادرار را تغییر دهند. بعضی مواد غیر قابل حل در ادرار در شرایط اسیدی و یا بازی رسوب می کنند و تشکیل کریستال می دهند.
2. پروتئین:
در این آزمایش میزان Albumin دفع شده توسط ادرار مورد بررسی قرار می گیرد. آلبومین پروتئین کوچکی است و به علت فراوانی و اندازه اش در صورت بروز مشکل در کلیه اولین پروتئینی است که دفع می گردد از این رو می تواند پیش آگهی خوبی برای تشخیص نارسایی های کلیه باشد.
3.گلوکز:
قند در حالت طبیعی در ادرار وجود ندارد. معمولا در ادرار افراد دیابتی قند دیده می شود. زمانی که غلظت قند در خون بالا می رود کلیه ها قند را از طریق ادرار دفع می نمایند.
4.کِتون:
کتون ها محصول متابولیسم چربی ها هستند و در حالت طبیعی در ادرار دیده نمی شوند. زمانی که افراد مقادیر مناسبی از کربوهیدرات را در رژیم غذایی خود دریافت نمی کنند یا به علت مشکلاتی (نبود انسولین) بدن نمی تواند از کربوهیدرات ها استفاده کند با تجزیه چربی ها قند مورد نیاز خود را تأمین می نماید و به همین علت کتون در ادرار یافت می شود.
5. خون (هموگلوبین) در ادرار:
در حالت طبیعی تعداد بسیار اندکی از گلبول های قرمز ممکن است در ادرار دیده شوند. افزایش تعداد گلبول های قرمز در ادرار، شاخصی مهم جهت تشخیص بیماری های کلیوی و مجاری ادراری می باشد.
6. گلبول‌های سفید:
در حالت طبیعی تعداد بسیار اندکی از گلبول های سفید در ادرار موجود می باشند. زمانی که تعداد گلبول‌های سفید در ادرار بالا می رود، می تواند به معنی عفونت مجاری ادراری، کلیوی و یا مثانه باشد.
7. نیتریت:
زمانی که باکتری ها مجاری ادراری را آلوده نمایند باعث تبدیل نیترات به نیتریت می گردند که از طریق ادرار دفع می شود. در این حالت وجود نیتریت در ادرار می تواند یکی از علائم عفونت ادراری باشد. البته بعضی از باکتری ها هستند که نمی توانند این تبدیل را انجام دهند ولی باعث عفونت مجاری ادراری می شوند.
8. بیلی‌روبین:
بیلی روبین یکی از مواد اضافی است که بعد از تجزیه هموگلوبین در کبد به وجود می آید. در برخی از بیماری ها مانند هپاتیت یا انسداد مجاری صفراوی، بیلی روبین وارد جریان خون می شود و بعد از فیلتراسیون از طریق کلیه ها، توسط ادرار دفع می شود.
9. اوروبیلینوژن:
این ماده به میزان ناچیز در ادرار وجود دارد. این ماده در روده از بیلی روبین ساخته می شود و وارد جریان خون می شود. بیماری هایی مانند سیروز، هپاتیت، نارسایی های کبدی، تخریب بیش از حد گلبول‌های قرمز (کم خونی همولیتیک) و انسداد مجاری صفراوی باعث وجود اوروبیلینوژن در ادرار می شوند.
بررسی میکروسکوپی ادرار:
در این مرحله از نمونه ادرار رسوبی تهیه میشود و زیر میکروسکوپ مشاهده می گردد. در این بخش، ادرار از نظر وجود
١- گلبول‌های قرمز ۲- گلبول‌های سفید ۳- سلول‌های اپتیلیال ۴-میکروارگانیسم ها ۵- کست‌ها (Casts) ۶- کریستال ها مورد بررسی قرار می گیرد.
1.گلبول های قرمز:
التهاب، جراحات و بیماریهای مثانه و مجاری اد کلیوی می توانند باعث دفع گلبول های قرمز از طریق ادرار باشند (رعایت استاندارد آزمایش در بدست آمدن نتایج صحیح بسیار کمک کننده می باشد)
2.گلبول‌های سفید: وجود تعداد بالای گلبول‌های سفید در رسوب ادرار نشانه عفونت یا التهاب بخشی از مجاری ادراری و کلیوی یا مثانه می باشد.
3.سلول های اپی‌تلیال: در حالت طبیعی تعداد بسیار کمی از این سلول‌ها در رسور ادرار مشاهده می شوند اما عفونت، التهاب و سرطان باعث می شوند تعداد بالایی از این سلول‌ها از طریق ادرار دفع گردند.
4.میکروارگانیسم ها (باکتری ها و قارچ ها) در ادرار:
در حالت طبیعی به علت استریل بودن مجاری ادراری، میکروارگانیسمی در ادرار دیده نمی شود. در صورتی که مجاری ادراری، کلیوی و مثانه آلوده به باکتری باشند این باکتریها یا میکروارگانیسم های دیگر در ادرار مشاهده می شوند. جمع آوری صحیح نمونه در ارائه گزارش صحیح این آزمایش تأثیر به سزایی دارد. در صورتی که باکتری در رسوب ادرار مشاهده شود انجام آزمایش کشت ادرار لازم می باشد. عفونت های قارچی ادرار، بیشتر در زنان شایع است.
5.کست ها (Casts): کست ها ذرات استوانه ای شکل هستند که از پروتئین تشکیل شده اند و درون آنها می تواند از سلول‌های کلیه پر شده یا خالی باشد. وجود کست ها شاخص مهمی برای تشخیص اختلال عملکرد کلیه می باشد. کست‌ها می توانند حاوی گلبول های سفید یا گلبول های قرمز باشند که هر کدام بیانگر وجود مشکل خاصی در کلیه می باشند.
6.کریستال ها: مواد شیمیایی غیر قابل حل در آب به صورت کریستال در ادرار رسوب می نمایند. کریستال ها به وسیله شکل، رنگ و PH ادرار متمایز می شوند. در صورتی که کریستال ها به میزان زیادی در کلیه رسوب نمایند احتمال ابتلا به سنگ کلیه افزایش می یابد. بعضی از داروها و عکس برداری با اشعه X نیز می تواند میزان کریستال در ادرار را افزایش دهد. مواد شیمیایی سازنده سنگ کلیه به وسیله‌ی کیت تجزیه سنگ‌های ادراری در آزمایشگاه تشخیص داده میشود.
کشت ادرار (urine culture) در چکاپ کلیه
در این آزمایش باکتری هایی که باعث عفونت می شوند شناسایی می شوند و حساسیت آنها نسبت به داروها (آنتی بیوتیک ها) بررسی می شود. در این آزمایش مقدار بسیار کمی از ادرار را روی محیط کشت مخصوصی انتقال می دهند که حاوی مواد مغزی جهت رشد انواع باکتری ها می باشد.
سپس آنها را ۲۴ تا ۴۸ ساعت در دستگاهی که شرایط دمایی بدن انسان را شبیه سازی می کند قرار می دهند و با توجه به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، شناسایی و گزارش می شوند.
آنتی‌بیوگرام و آزمایش تعیین حساسیت (Sensitivity):
بعد از رشد باکتری ها روی محیط های مغذی، آنها را به محیط دیگری انتقال می دهند که در آنها مقادیر مختلفی از آنتی بیوتیک های متنوع وجود دارد. به وسیله این آزمایش می توان میزان حساسیت باکتری به هر کدام از آنتی بیوتیک ها را به پزشک گزارش کرد.
میکروآلبومین (Micro Albumin)
* نام های دیگر آزمایش با نام های اختصاری: Micalb, Malb
* آزمایش های مرتبط: Creatinine,Glucose
علت درخواست آزمایش:
جهت بررسی صدمات وارده به کلیه در افراد دیابتی یا افرادی که دارای فشار خون بالا هستند درخواست می شود.
نمونه مورد نیاز: نمونه ادرار یا ادرار ۲۴ ساعته
میکروآلبومین چیست؟
میکرو آلبومین واژه ای است که به مقادیر خیلی کم پروتئین آلبومین موجود و ادرار گفته می شود. این آزمایش جزو موارد چکاپ کلیه است و جهت تشخیص زودرس صدمات کلیه که ناشی از دیابت یا فشار خون بالا می باشد استفاده می شود. دو مکانیسم طبیعی برای جلو گیری از دفع پروتئین از طریق کلیه ها وجود دارد:
- مکانیسم گلومرولی است که با تشکیل سدی مانع از عبور پروتئین های بزرگ می شود.
- مکانیسم توبولی است که مسئول باز جذب پروتئین های کوچک رد شده از سد گلومرولی می باشد. هر کدام از این مکانیسم ها که به دلایل مختلفی به درستی عمل نکنند باعث دفع پروتئین در ادرار می شوند. آلبومین یکی از اولین پروتئین هایی است که در ادرار قابل تشخیص است و این به خاطر مقدار زیاد آلبومین موجود در خون است. وجود این پروتئین در خون یک پیش آگهی جهت صدمات کلیوی یا مشکلات قلبی-عروقی در آینده می باشد.
* مقادیر طبیعی:0-20 mg/dl
