مقدمه

عفونت باکتریایی گروه A استرپتوکوک (Group A Streptococcus, GAS) یکی از علل شایع التهاب حلق و سایر عفونت‌های تنفسی در کودکان و نوجوانان است. در بسیاری از موارد، عفونت با GAS منجر به تولید آنتی‌بادی‌هایی می‌شود که علیه سم‌های این باکتری ساخته می‌شوند، از جمله استرپتولیزین O. تست آنتی‌استرپتولایزین O(ASO) اندازه‌گیری این آنتی‌بادی در خون است و به عنوان یک ابزار مهم در تشخیص عفونت اخیر استرپتوکوکی به کار می‌رود، به ویژه در مواردی که عوارض ثانویه‌ای مانند تب روماتیسمی (Rheumatic Fever – RF)  یا گلومرولونفریت پس از استرپتوکوکی ممکن است رخ دهند. با این حال، استفاده بالینی از تست ASO محدودیت‌هایی دارد، از جمله تأخیر در افزایش سطح آنتی‌بادی، اثرات منطقه‌ای یا جمعیتی، وضعیت عفونت یا بدون عفونت، و مشکل تعیین مقادیر مرجع مناسب برای تفسیر.

بنیان بیولوژیک تست ASO

استرپتولیزین O یک سم همولیتیک است که توسط باکتری‌های استرپتوکوک گروه A تولید می‌شود. این سم تحت شرایط بی‌هوازی فعال است و توانایی شکستن گلبول‌های قرمز را دارد. بدن پس از تماس با این سم، آنتی‌بادی‌هایی در پاسخ ایمنی تولید می‌کند. تست ASO وجود این آنتی‌بادی‌ها را نشان می‌دهد.

زمان لازم برای افزایش سطح ASO پس از عفونت: معمولاً 1-3 هفته پس از عفونت استرپتوکوکی حلق یا پوست. حداکثر سطح ASO در حدود 3-5 هفته پس از عفونت رخ می‌دهد. سپس معمولاً به تدریج کاهش می‌یابد.

کاربردهای بالینی تست ASO

• تشخیص عفونت اخیر با GAS: در مواردی که سابقه التهاب حلق یا دیگر علائم عفونت استرپتوکوکی وجود دارد، اما کشت مثبت یا شواهد مستقیم عفونت منفی است، ASO کمک می‌کند تعیین کند آیا تماس اخیر با GAS رخ داده است یا نه.
• پیشگیری و تشخیص تب روماتیسمی (Acute Rheumatic Fever, ARF): یکی از معیارهای پشتیبان (supporting evidence) در معیارهای Jones برای تشخیص ARF، وجود شواهدی از عفونت استرپتوکوکی اخیراً رخ ‌داده است که تست ASO یکی از این شواهد است.
• تعیین و پیگیری عوارض بعد از GAS: مانند گلومرولونفریت پس از استرپتوکوکی، در این موارد ASO ممکن است در کنار سایر آزمایش‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
• مقایسه ASO و  Anti-DNase B: در برخی پژوهش‌ها مشخص شده که تست Anti-DNase B می‌تواند مکمل خوبی برای ASO باشد، مخصوصاً در مواردی که ASO منفی است ولی شواهد بالینی عفونت وجود دارد.

تعیین مقادیر مرجع و تنوع منطقه‌ای

مقدار ULN یا حد بالای طبیعی ASO در جمعیت‌های مختلف متفاوت است و وابسته به سن و منطقه جغرافیایی است. مشخص است که در کودکان و نوجوانان معمولاً سطح ASO بالاتر است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تعیین این مقادیر ضروری است تا تست ASO به درستی تفسیر شود و خطاهای تشخیصی کاهش یابد. برای مثال، مطالعه‌ای در کودکان تونسی یا منطقه‌ای نشان داده است که مقادیر مرجع در آن جمعیت با مقادیر مورد استفاده در کشورهای دیگر متفاوت است.

محدودیت‌ها و چالش‌های استفاده از ASO

• تأخیر زمانی برای مثبت شدن تست: اگر تست خیلی زود پس از شروع عفونت انجام شود، ممکن است هنوز ASO در خون بالا نرفته باشد، لذا نتیجه منفی کاذب رخ دهد.
• ارتباط نه لزوماً علّی با شدت بیماری: سطح ASO نشان‌دهنده شدت یا پیش‌آگهی بیماری نیست؛ فقط نشانه‌ای است از تماس قبلی با GAS. نمی‌توان بر اساس یک مقدار ASO بالا درمان سخت‌تر را الزاماً شروع کرد.
• افزایش سطح ASO در افرادی با استافی بودن استرپتوکوک یا بدون علامت: تماس پنهان با GAS یا حمله مکرر به ویژه در محیط‌های با شیوع زیاد عامل افزایش سطح بدون اینکه لزوماً ARF ایجاد شود.
• کاهش تدریجی سطح آنتی‌بادی: پس از حدود چند ماه، سطح ASO ممکن است کاهش یابد حتی اگر آسیب در قلب یا مفصل رخ داده باشد؛ بنابراین در تشخیص تأخیر یافته ممکن است سطح ASO به اندازه کافی بالا نباشد.
• رسیدگی به سایر معیارهای تشخیصی الزامی است: ASO تنها یکی از معیارهاست فشار خون، معاینه قلبی، اکوکاردیوگرافی، ارزیابی مفاصل و علائم بالینی نیز باید مدنظر باشند.

زمان صحیح آزمایش‌ها و کاربرد در تشخیص ARF

توصیه می‌شود ASO در دوره حاد عفونت و سپس مجدداً بعد از 2–4 هفته برای نشان دادن افزایش تیتری (rising titer) انجام شود. افزایش تیتری بین دو نمونهٔ متوالی به تشخیص کمک می‌کند.

در موارد تب روماتیسمی که به‌طور معمول کودکان 5-15 ساله را درگیر می‌کند، وجود ASO مثبت همراه با سایر معیارهای Jones (مانند کاردیت، پلی‌آرتریت، نودول، اریتما مارژیناته، کره‌آ) ضروری است.

نتیجه‌گیری

تست ASO یک ابزار مهم برای شناسایی تماس با گروه A استرپتوکوک و کمک به تشخیص عوارض پس از آن مانند تب روماتیسمی و گلومرولونفریت است. اگرچه این تست مزایای قابل توجهی دارد، محدودیت‌هایی نیز دارد که در استفاده بالینی باید مدنظر قرار گیرند، از جمله تأخیر در مثبت شدن، تنوع منطقه‌ای در مقادیر مرجع و این که سطح آنتی‌بادی لزوماً بازتاب‌دهنده شدت بیماری نیست. برای بهره‌برداری بهینه از تست ASO، ترکیب با سایر معیارهای تشخیصی، تعیین مقادیر مرجع محلی، و تکرار تست در صورت نیاز ضروری است. این رویکرد می‌تواند به کاهش تأخیر در تشخیص، بهبود پیش‌آگهی بیماران، و پیشگیری از عوارض جدی کمک کند.

منابع

Antistreptolysin O titer in health and disease: levels and significance

Comparison of antistreptolysin O and Anti-DNase B titers in children with acute pharyngitis, ARF, and RHD

Recent Advances in the Rheumatic Fever and Rheumatic Heart Disease continuum

Streptococcal Antibody Tests in Rheumatic Fever

Acute Rheumatic Fever | Pediatrics In Review

Acute Rheumatic Fever: Diagnosis and Treatment