ناسازگاری گروه‌های خونی بین مادر و جنین یکی از شرایط ایمونولوژیکی است که می‌تواند به عوارض جدی برای جنین یا نوزاد منجر شود. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که آنتی‌ژن‌های گروه خونی جنین، که از پدر به ارث برده شده‌اند، با آنتی‌بادی‌های موجود در خون مادر واکنش نشان دهند. شایع‌ترین انواع ناسازگاری شامل سیستم‌های ABO و Rh هستند که می‌توانند به بیماری همولیتیک جنین و نوزاد (HDFN) منجر شوند. این بیماری با تخریب گلبول‌های قرمز جنین توسط آنتی‌بادی‌های مادری مشخص می‌شود و شدت آن از موارد خفیف تا تهدیدکننده حیات متغیر است. کارشناسان علوم آزمایشگاهی نقش کلیدی در تشخیص و مدیریت این وضعیت دارند و نیازمند درک عمیق علائم، انواع و روش‌های تشخیصی دقیق هستند.
پارس پیوند، مشاور شما در تامین مواد مصرفی آزمایشگاه
راه های تماس با ما:
- شماره تلفن شرکت:021-40660490-5
- داخلی: 1053، 1055، 1056، 1058
- شماره های واتساپ: 09101701080, 09103146893, 09103147287, 09036641890
دایرکت اینستاگرام: @parspeyvand
معرفی ناسازگاری گروه‌های خونی
ناسازگاری گروه خونی زمانی رخ می‌دهد که مادر آنتی‌بادی‌هایی علیه آنتی‌ژن‌های گلبول‌های قرمز جنین تولید کند. این آنتی‌بادی‌ها معمولاً از کلاس IgG هستند که می‌توانند از جفت عبور کرده و به جنین برسند. در ناسازگاری Rh، مادر Rh منفی فاقد آنتی‌ژن D ممکن است در مواجهه با خون جنین Rh مثبت به دلیل نشت خون جنین به گردش خون مادر در زایمان یا تروما حساس شود و آنتی‌بادی ضد D تولید کند. در ناسازگاری ABO، که شایع‌تر اما معمولاً خفیف‌تر است، مادر گروه O با آنتی‌بادی‌های طبیعی ضد A و ضد B می‌تواند به جنین با گروه A یا B آسیب برساند. این وضعیت در حدود ۱ درصد از بارداری‌ها به HDFN قابل‌توجه منجر می‌شود و تشخیص زودهنگام آن حیاتی است.
علائم ناسازگاری گروه‌های خونی
علائم ناسازگاری گروه خونی بسته به شدت همولیز و زمان ظهور (داخل رحم یا پس از تولد) متفاوت است. شدت علائم به میزان آنتی‌بادی‌های مادری، نوع آنتی‌ژن و پاسخ ایمنی جنین بستگی دارد.
- در جنین: کم‌خونی شدید، هیدروپس فتالیس (تجمع مایع در بدن جنین)، بزرگی کبد و طحال و کاهش حرکات جنین از طریق سونوگرافی قابل‌مشاهده است.
- در نوزاد: زردی زودرس (در ۲۴ ساعت اول پس از تولد)، کم‌خونی همولیتیک، افزایش بیلی‌روبین غیرکونژوگه، و در موارد شدید کرنیکتروس (آسیب مغزی ناشی از بیلی‌روبین بالا).
علائم آزمایشگاهی: کاهش هموگلوبین، افزایش رتیکولوسیت‌ها، تست کومبس مستقیم مثبت، و شواهد همولیز در اسمیر خون محیطی (مانند اسفروسیت‌ها).
انواع ناسازگاری گروه خونی
- ناسازگاری Rh
شایع‌ترین و شدیدترین نوع، زمانی رخ می‌دهد که مادر Rh منفی و جنین Rh مثبت باشد. آنتی‌بادی ضد D پس از حساسیت مادر (معمولاً در بارداری اول یا انتقال خون ناسازگار) تولید می‌شود و در بارداری‌های بعدی به جنین آسیب می‌رساند. عوارض شامل HDFN شدید و هیدروپس فتالیس است.
- ناسازگاری ABO
در مادران گروه O با جنین گروه A، B یا AB رخ می‌دهد. آنتی‌بادی‌های طبیعی ضد A و ضد B اغلب IgM معمولاً از جفت عبور نمی‌کنند، اما مقادیر کم IgG می‌توانند همولیز خفیف ایجاد کنند. معمولاً خفیف‌تر از ناسازگاری Rh است و به‌ندرت به مداخله گسترده نیاز دارد.
- ناسازگاری سایر سیستم‌ها
شامل آنتی‌ژن‌های نادر مانند Kell، Duffy، یا Kidd است که کمتر شایع هستند اما می‌توانند HDFN شدید ایجاد کنند. این موارد اغلب در مادرانی که سابقه انتقال خون یا چندین بارداری دارند، دیده می‌شود.
روش‌های تشخیص دقیق
تشخیص ناسازگاری گروه خونی نیازمند ترکیبی از تست‌های آزمایشگاهی و بالینی است که در زیر شرح داده شده‌اند:
- تست‌های مادری
- تعیین گروه خونی مادر ABO و Rh برای شناسایی خطر بالقوه.
- غربالگری آنتی‌بادی (Antibody Screening) : استفاده از پنل سلول‌های قرمز با آنتی‌ژن‌های شناخته‌شده برای شناسایی آنتی‌بادی‌های غیرمنتظره در سرم مادر مانند آنتی D، آنتی Kell و غیره.
- تیتر آنتی‌بادی: اندازه‌گیری غلظت آنتی‌بادی مثلاً آنتی D برای ارزیابی شدت خطر. تیتر بالا (مثلاً >1:16) نشان‌دهنده خطر بیشتر است.
- تست‌های جنینی
- سونوگرافی: بررسی علائم کم‌خونی جنین (مانند افزایش سرعت جریان خون در شریان مغزی میانی) یا هیدروپس فتالیس.
- آمنیوسنتز یا نمونه‌برداری از خون بند ناف: اندازه‌گیری بیلی‌روبین یا هموگلوبین جنین برای تأیید همولیز.
- ژنوتایپینگ جنین: استفاده از DNA جنین (از مایع آمنیوتیک یا خون مادر) برای تعیین وضعیت Rh یا سایر آنتی‌ژن‌ها.
- تست‌های پس از تولد (نوزاد)
- تست کومبس مستقیم (DAT): تشخیص آنتی‌بادی‌های متصل به گلبول‌های قرمز نوزاد (مثبت در HDFN )
- تعیین گروه خونی نوزاد: تأیید گروه ABO و Rh برای مقایسه با مادر
- آزمایش‌های خون: اندازه‌گیری هموگلوبین، بیلی‌روبین و رتیکولوسیت‌ها برای ارزیابی شدت همولیز.
چالش‌های تشخیصی
- نتایج کاذب: تست کومبس مستقیم ممکن است در ناسازگاری ABO به دلیل حساسیت کم آنتی‌بادی‌های IgG طبیعی منفی باشد و نتایج کاذب بدهد.
- تشخیص زودهنگام: شناسایی خطر قبل از بروز علائم شدید نیازمند غربالگری منظم در دوران بارداری است.
- آنتی‌ژن‌های نادر: تشخیص ناسازگاری ناشی از سیستم‌های غیر ABOوRh نیاز به پانل‌های تخصصی دارد که ممکن است در همه آزمایشگاه‌ها در دسترس نباشد.
پیشرفت‌ها در تشخیص
- تکنولوژی مولکولی: ژنوتایپینگ غیرتهاجمی با استفاده از DNA آزاد جنین در خون مادر (cffDNA) دقت تشخیص را افزایش داده و نیاز به روش‌های تهاجمی را کاهش داده است.
- فلوسایتومتری: برای اندازه‌گیری دقیق‌تر آنتی‌بادی‌های متصل به گلبول‌های قرمز جنین یا نوزاد استفاده می‌شود.
- آنتی‌بادی‌های پیشرفته: معرف‌های مونوکلونال با حساسیت بالا تشخیص آنتی‌ژن‌های ضعیف را بهبود بخشیده‌اند.
راهکارهای عملی برای کارشناسان آزمایشگاهی
- غربالگری روتین: تست Rh و غربالگری آنتی‌بادی در هفته‌های ۱۲ و ۲۸ بارداری برای مادران Rh منفی.
- کنترل کیفی: استفاده از پنل‌های استاندارد برای تأیید عملکرد معرف‌ها.
- همکاری بین‌رشته‌ای: ارتباط با متخصصان زنان و زایمان و هماتولوژی برای مدیریت موارد پیچیده.
نتیجه‌گیری
ناسازگاری گروه‌های خونی بین مادر و جنین یک چالش ایمونولوژیکی است که می‌تواند از کم‌خونی خفیف تا عوارض تهدیدکننده حیات متغیر باشد. انواع اصلی آن شامل ناسازگاری Rh، ABO و سیستم‌های نادر است که هر یک علائم و شدت متفاوتی دارند. تشخیص دقیق این وضعیت با استفاده از روش‌های سرولوژی، مولکولی و تصویربرداری امکان‌پذیر است و نقش کارشناسان علوم آزمایشگاهی در این فرآیند حیاتی است. پیشرفت‌های اخیر، از جمله ژنوتایپینگ غیرتهاجمی و معرف‌های پیشرفته، دقت و سرعت تشخیص را بهبود بخشیده‌اند. با غربالگری منظم، استفاده از پروتکل‌های استاندارد و همکاری تیمی، می‌توان خطرات مرتبط را به حداقل رساند و سلامت مادر و جنین را تضمین کرد.
منابع
- Rh Incompatibility and HDFN
- ABO Incompatibility in Newborns
- Fetal Anemia and Blood Group Incompatibility
- Diagnosis of HDFN: Laboratory Perspectives
- Rare Blood Group Incompatibilities in Pregnancy
- Anti-D Antibody Titration in Rh Disease
- Direct Coombs Test in HDFN
- Non-Invasive Fetal Rh Genotyping
- Screening for Maternal Antibodies
- Laboratory Diagnosis of HDFN
- ABO Hemolytic Disease in Neonates