مقدمه

پلاسما به عنوان بخش مایع خون، سرشار از پروتئین‌ها، فاکتورهای انعقادی، آنتی‌بادی‌ها و مولکول‌های زیستی است که نقش حیاتی در فرآیندهای فیزیولوژیک و پاتولوژیک ایفا می‌کند. در میان منابع مختلف پلاسمایی، پلاسمای خرگوش (Rabbit Plasma) یکی از ابزارهای مهم و پرکاربرد در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی و بالینی محسوب می‌شود. استفاده از این منبع بیولوژیک به دلیل شباهت نسبی پروتئین‌ها و مسیرهای بیوشیمیایی آن با انسان، مقرون‌به‌صرفه بودن، دسترسی آسان و امکان تولید حجم بالای نمونه، همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است.

پلاسمای خرگوش در حوزه‌های متعددی از جمله تحقیقات هماتولوژی، ایمونولوژی، فارماکولوژی، میکروبیولوژی و حتی مطالعات بیوتکنولوژی کاربرد دارد. همچنین در برخی آزمون‌های مرجع مانند تست‌های انعقادی و بررسی آنتی‌ژن‌ها و آنتی‌بادی‌ها به عنوان ماده مرجع یا معرف بیولوژیک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ویژگی‌های بیولوژیک پلاسمای خرگوش

ترکیبات اصلی: شامل پروتئین‌های پلاسما مانند آلبومین، گلوبولین‌ها و فاکتورهای انعقادی.

شباهت‌ها با انسان: بسیاری از فاکتورهای انعقادی و مسیرهای ایمنی در خرگوش مشابه انسان عمل می‌کنند.

مزیت در تحقیقات: خرگوش به عنوان یک حیوان مدل با اندازه متوسط، به راحتی نمونه‌گیری خون را ممکن می‌سازد و امکان به دست آوردن حجم کافی پلاسما وجود دارد.

کاربردهای بالینی

الف) آزمون‌های انعقادی

• منبع فاکتورهای انعقادی: پلاسمای خرگوش به دلیل غنی بودن از فاکتورهای انعقادی برای تست‌های PT (Prothrombin Time) و aPTT (Activated Partial Thromboplastin Time) استفاده می‌شود.
• استانداردسازی کیت‌های آزمایشگاهی: بسیاری از کیت‌های تجاری تشخیص انعقاد از پلاسمای حیوانات به‌ویژه خرگوش بهره می‌برند.

ب) تولید آنتی‌بادی‌ها و سرم‌های استاندارد

• پادتن‌های پلی‌کلونال: تزریق آنتی‌ژن‌ها به خرگوش و جمع‌آوری پلاسما به منظور استخراج آنتی‌بادی‌های پلی‌کلونال، روشی کلاسیک و پرکاربرد در ایمونولوژی است.
• آزمایش‌های سرولوژیک: در تست‌های تشخیص بیماری‌های عفونی یا خودایمنی، از پلاسمای خرگوش حاوی آنتی‌بادی‌های خاص استفاده می‌شود.

ج) کنترل کیفی در آزمایشگاه بالینی

پلاسمای خرگوش به عنوان کنترل مثبت یا منفی در بسیاری از تست‌ها به کار می‌رود تا دقت و صحت نتایج تضمین شود.

کاربردهای تحقیقاتی

الف) ایمونولوژی و واکسن‌شناسی

• تولید آنتی‌بادی‌های اختصاصی علیه آنتی‌ژن‌های ویروسی و باکتریایی.
• بررسی پاسخ ایمنی و مکانیسم‌های دفاعی.
• استفاده در طراحی و بهبود واکسن‌ها.

ب) فارماکولوژی و سم‌شناسی

• مطالعه فارماکوکینتیک داروها در پلاسما.
• بررسی اثر داروها بر فاکتورهای انعقادی.
• استفاده در مدل‌های پیش‌بالینی سم‌شناسی.

ج) میکروبیولوژی

• به عنوان محیط غنی‌سازی یا منبع پروتئین‌ها برای رشد برخی میکروارگانیسم‌ها.
• آزمون حساسیت دارویی در باکتری‌ها و قارچ‌ها.

د) بیوتکنولوژی و زیست‌مولکولی

• منبع پروتئین‌های پلاسما برای استخراج و خالص‌سازی.
• استفاده در توسعه تست‌های تشخیصی نوین.

مزایای استفاده از پلاسمای خرگوش

• هزینه کمتر نسبت به پلاسماهای انسانی.
• حجم بالای نمونه‌گیری ممکن.
• تولید آنتی‌بادی‌های قوی و اختصاصی.
• شباهت بیولوژیک نسبی به انسان.

محدودیت‌ها و ملاحظات اخلاقی

• تفاوت‌های بیوشیمیایی با انسان که ممکن است موجب محدودیت در تعمیم نتایج شود.
• نیاز به رعایت اصول اخلاقی در کار با حیوانات آزمایشگاهی.
• امکان بروز واکنش‌های ناخواسته در استفاده‌های بالینی مستقیم.

چشم‌انداز آینده

با پیشرفت‌های بیوتکنولوژی، استفاده از پلاسمای حیوانی نوترکیب یا تولید پروتئین‌های سنتتیک مشابه پلاسما ممکن است جایگزین بخشی از کاربردهای فعلی شود. با این حال، پلاسمای خرگوش همچنان به عنوان یک منبع ارزشمند در تحقیقات و برخی آزمون‌های آزمایشگاهی باقی خواهد ماند.

نتیجه‌گیری

پلاسمای خرگوش به دلیل ویژگی‌های خاص زیستی و شیمیایی خود، نقش مهمی در توسعه تحقیقات پزشکی و انجام آزمایش‌های بالینی دارد. از آزمون‌های انعقادی و تولید آنتی‌بادی گرفته تا فارماکولوژی و واکسن‌شناسی، این منبع بیولوژیک به عنوان یک ابزار کلیدی در دسترس پژوهشگران و متخصصان قرار گرفته است. با وجود محدودیت‌های اخلاقی و تفاوت‌های بیوشیمیایی با انسان، مزایای فراوان آن باعث شده که همچنان یکی از پرکاربردترین نمونه‌های حیوانی در علوم زیست‌پزشکی باشد. آینده استفاده از پلاسمای خرگوش احتمالاً با فناوری‌های نوین زیستی تکمیل خواهد شد، اما ارزش سنتی و تحقیقاتی آن همچنان پابرجا خواهد ماند.

منابع

Administration of substances to laboratory animals: Routes of administration and factors to consider

Rabbit models in antibody research and development

Use of rabbit plasma in coagulation assays

Rabbit plasma as a source of coagulation factors

Pharmacokinetics of drugs in rabbit plasma models

Comparative analysis of rabbit and human plasma proteins