مقدمه

در آزمایشگاه‌های پاتولوژی، حفظ یکپارچگی و نگه‌داشتن نمونه‌های سلولی بر روی لام میکروسکوپ امری حیاتی است. یکی از ابزارهای کلیدی به‌منظور جلوگیری از افتادن و جابه‌جایی سلول‌ها در مراحل آماده‌سازی و رنگ‌آمیزی، استفاده از چسب‌های مخصوص سیتولوژی (cytology adhesive) است. این چسب‌ها معمولاً به‌صورت پوشش‌های مثبت بار الکتریکی بر روی سطح لام اعمال می‌شوند تا ویژگی‌های سلولی به سطح لام جذب شوند. هدف این مقاله آن است که به بررسی انواع چسب‌های سیتولوژی، کاربردهای مهم و مزایای آن‌ها در فرآیندهای تشخیصی و تحقیقاتی بپردازد.

مکانیسم عملکرد چسب‌های سیتولوژی

بار الکتریکی مثبت و کشش الکترواستاتیک چسب‌های سیتولوژی معمولاً با موادی مانند پلی‌ال-لیزین یا سیلان‌های آمینو مانند APTES  پوشش داده می‌شوند که سطح لام را به بار مثبت تبدیل می‌کنند. این سطح مثبت با مولکول‌های سلولی که عمدتاً بار منفی دارند (مثلاً اسیدهای نوکلئیک یا فسفولیپیدهای غشایی) تعامل کرده و باعث چسبندگی قوی نمونه به لام می‌شود.

انواع پوشش‌های رایج

آمینوسیلان یاAPS  یکی از پوشش‌های متداول است که با اتصال کووالانسی به سطح شیشه، پایداری حرارتی و چسبندگی بالا را فراهم می‌کند. این پوشش در آزمایش‌هایی نظیر IHC، هیستولوژی و سیتولوژی کاربرد دارد.

کاربردهای بالینی و تحقیقاتی

1. نمونه‌های سیتولوژیکی (مثل پاپ اسمیر و LBC): این چسب‌ها در نمونه‌برداری‌هایی نظیر پاپ اسمیرهای معمولی (Pap smears)  و سیستم‌های مبتنی بر مایع (Liquid-Based Cytology) برای تثبیت نمونه و کاهش افت سلولی استفاده می‌شوند.
2. رنگ‌آمیزی و مراحل پردازشی: چسب‌ها از افتادن نمونه‌ها در حین فرآیند شست‌وشو، رنگ‌آمیزی و پوشش‌دهی جلوگیری می‌کنند. همچنین با حفظ مکان دقیق سلول‌ها، موقعیت آن‌ها در میکروسکوپی بهبود می‌یابد.
3. در مطالعاتی که شامل بخش‌های بخش‌های منجمد یا بافت سخت هستند (مثل استخوان یا دندان)، فیلم‌های چسباننده (adhesive film)  استفاده می‌شوند تا نازک‌برش‌های یخ‌زده حفظ و به شیشه منتقل شوند. این روش به پروتکل‌هایی مانند ایمنوهیستوشیمی، ISH، تحلیل عنصری و حتی ترسیم‌های لیزری کمک می‌کند .
4. چسب‌هایی بر مبنای ترکیب PVA و پلی‌ال-لیزین نیز برای تثبیت برش‌ها در فرآیندهای رنگ‌آمیزی ایمنوهیستوشیمی و روتین به‌کار می‌روند.

مزایا

• بهبود نگه‌داری و ثبات نمونه
• چسب‌های سیتولوژی احتمال افتادن نمونه‌ها را در مراحل شست‌وشو، گرما دادن یا رنگ‌آمیزی به‌شدت کاهش می‌دهند.
• حفظ آرایش سلولی و بافتی
• حفظ موقعیت سلول‌ها در نمونه‌های بافتی یا سیتولوژیکی، تشخیص دقیق‌تری را تضمین می‌کند.
• قابلیت استفاده در تکنیک‌های متنوع: این چسب‌ها با تکنیک‌هایی چون H&E، IHC، ISH  و … سازگارند و در فرآیندهای تخصصی‌تر مانند رفع ماسک آنتی‌ژن و بخش‌های منجمد نیز کاربرد دارند.
• سهولت کاربرد و دوام حرارتی: نمونه‌های پوشش‌داده‌شده می‌توانند در حرارت بالا یا اتوکلاو مقاوم باقی بمانند، که برای آزمایش‌های حساس مانند IHC بسیار مهم است.

محدودیت‌ها و چالش‌ها

• تأثیر بر فرآیند رنگ‌آمیزی: در موارد خاص، استفاده از چسب‌های مبتنی بر فیلم یا پوشش ممکن است با برخی رنگ‌های مخصوص تداخل داشته باشد؛ اگرچه گزارش‌ها نشان می‌دهد در اکثر موارد تغییر معنی‌داری در کیفیت رنگ‌آمیزی مشاهده نمی‌شود.
• نیاز به تطابق با نمونه خاص: برای نمونه‌هایی که از انواع متنوع بافت‌ها هستند، ممکن است ترکیب چسب نیازمند تنظیم دقیق باشد تا چسبندگی موثر حفظ شود.

نمونه‌های پژوهشی و پروتکلی

1. روش Kawamoto برای برش‌های تازه منجمد با فیلم چسبنده: این روش امکان تهیه برش‌هایی با ضخامت حدود ۲ میکرون از بافت‌های سخت یا حجم‌های بزرگ را فراهم کرده و برای مطالعاتی مانند بخش یابی لیزری در بخش‌های غیرثابت کاربرد دارد.
2. استفاده از پوشش PVA/Poly-L-Lysine در تشخیص بافت‌های متنوع: در مطالعاتی که بر روی رنگ‌های اختصاصی و حساس انجام شده، این چسب با روش ساده و بدون تغییر در نتایج نهایی، قابل استفاده دانسته شده است.

مقایسه انواع‌ مختلف چسب‌ و کاربرد آنها

انواع چسب‌های سیتولوژی بر اساس مواد تشکیل‌دهنده و کاربردشان دسته‌بندی می‌شوند. پوشش‌های مثبت مانند پلی‌ال-لیزین (PLL) و آمینوسیلان‌ها (APS) از رایج‌ترین انواع هستند که با ایجاد بار مثبت روی سطح لام، چسبندگی قوی و پایداری حرارتی بالایی فراهم کرده و برای سیتولوژی، هیستولوژی و تکنیک‌هایی همچون IHC و ISH بسیار مناسب‌اند. در کنار این‌ها، فیلم‌های چسبنده (مانند کاتفیلم) وجود دارند که به‌ویژه برای برش‌های نازک و نمونه‌های سخت یا یخ‌زده طراحی شده‌اند و مانع از افتادن یا جدا شدن برش‌ها می‌شوند. نوع دیگر، چسب‌های ترکیبی بر پایه PVA و پلی‌ال-لیزین است که استفاده آسان و قابلیت استانداردسازی دارند و در طیف وسیعی از نمونه‌های بافتی، حتی در رنگ‌آمیزی‌های حساس، کاربرد موفقی نشان داده‌اند. بنابراین، انتخاب نوع چسب مناسب به شرایط نمونه، نوع بافت و روش آزمایش وابسته است.

نقش چسب سیتولوژی در کیفیت تشخیص

دقت در تشخیص پاتولوژیک ارتباط مستقیمی با کیفیت آماده‌سازی لام دارد. زمانی‌که سلول‌ها یا بافت‌ها در طول مراحل پردازش جابه‌جا شوند یا از روی لام جدا گردند، تصویر میکروسکوپی مخدوش شده و احتمال خطای تشخیصی بالا می‌رود. چسب‌های سیتولوژی با تثبیت نمونه‌ها امکان بررسی یکنواخت‌تر سلول‌ها را فراهم می‌سازند و این موضوع در تشخیص‌های حساس مانند سرطان‌های اولیه، تغییرات پره‌نئوپلاستیک و بیماری‌های ویروسی اهمیت ویژه‌ای دارد. به همین دلیل، بسیاری از مراکز آموزشی و پژوهشی، استفاده از لام‌های چسب‌دار را به عنوان یک استاندارد الزامی معرفی کرده‌اند.

نتیجه‌گیری

چسب‌های سیتولوژی از نوع پوشش‌های مثبت تا فیلم‌های مخصوص، نقش حیاتی در بهبود دوام، حفظ ساختار و کیفیت نمونه‌ها در آزمایشگاه‌های پاتولوژی ایفا می‌کنند. این ابزارها با افزایش دقت در نگه‌داشتن نمونه‌ها در مراحل آماده‌سازی و تحلیل، به تشخیص بهتر و دقیق‌تر کمک شایانی می‌کنند. به‌ویژه در تکنیک‌هایی مانند IHC، ISH، بخش‌های منجمد و سیتولوژی مایع‌محور، کاربرد آن‌ها بسیار ارزشمند است. در نهایت، انتخاب نوع مناسب چسب بر اساس ویژگی‌های نمونه و مراحل آزمایش تعیین‌کننده عملکرد تشخیصی و پژوهشی خواهد بود.

منابع

How Do Adhesion Slides Work?

Under The Microscope: Adhesion Slides

APS Adhesive Microscope Slides

Cytology Adhesion Slides

Evaluation of a Novel Fixative Solution for Liquid-Based Cytology

Use of a new adhesive film for fresh-frozen sections

Series 1 Adhesive Microscope Slides