همه چیز درباره کم توانی ذهنی

برای جلوگیری از بسیاری از مشکلات ذهنی تنها چند قطره خون کافی است

کم توانی ذهنی یکی از مشکلات مهم کودکــان در جوامـع مختلـف است و مراقبـت از ایـن گـروه کودکان، علاوه بر مشکلات مالی، افراد خانواده را از نظر عاطفی و روانی نیز در تنگنا قرار می دهد. بدون شک مهم ترین راه حل این دشواری ها، پیشگیری از وقوع کم توانی عقلی است که در موارد فراوانی با غربالگری میسر است.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، بروز عوارض بیماری در هر کودک منجر به ایجاد پیامدهای جبران ناپذیر و متعدد خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی و درمانی خواهد شد که با افزایش آگاهی جوامع نسبت به کم توانی و شناسایی برخی از عوامل بروز آن، می توان از بروز بسیاری از موارد جدید جلوگیری کرد.

تعریف عقب مانده ذهنی

عقب مـانده ذهنـی بـه فردی گفته می شود کــه فعالیت هـای ذهنـی او در حـد قـابل ملاحظـه ای کاهش یافته، ضریب هوشی کمتر از ۷۰ داشته باشــد، در قدرت تطبیق وی بـا محیـط زنـدگـی اختـلال چشـمگیری وجود داشته باشد و در یـادگـیری و توانـایی انجـام مســئولیت های شخصی و اجتماعی وی با اشکال مواجه باشد.

معمولا مجموعــه ایـن مشـکلات در طـی دوران رشــد و نمــوی عصبـی بروز می کند.

دسته بندی انواع کم توانی های ذهنی:

بیمـاران دارای بــهره هوشی ۶۹-۵۰ را جــزء مـوارد خفیـف (آموزش پذیر)، ۴۹-۳۵ را متوسـط (تربیت پذیر)، ۲۰-۳۴ را شدیـــــد و کمـتر از ۲۰ را عمیـق یـــا پیشــرفته طبقه بندی می کنند.

اکـثر بررسـی ها، تسـت ضریـب هوشـی (IQ test) بـرای تـــایید کم توانی و میزان شـدت آن بـه کار مـی رود. عواملی که ممکن است باعث عقب ماندگی عقلی شوند به سه گروه قبـــــل از تولـد، حیـن تولد و پس از تولـــد تقسیم می شوند.

شایع ترین ناهنجـاری کروموزومـی

شایعترین ناهنجـاری کروموزومـی کـه بـا کم توانی ذهنی همراه است، تری زومــــی ۲۱ (ســندرم داون) اسـت که احتمــال تکـرار آن در حاملگی هـای بعـدی  یک تا دو درصد است و به نظر می رسد با سن مادر ارتباط داشتـــه باشد. بروز ایـن سندرم در مادران سنیـــــن کمتر از ۲۰ســال و بـالاتر از ۳۵ سـال بیشتر از سایر افراد است.

عوامل کم توانی های قبل از تولد

اختلالات متابولیکی مادر از قبیل دیـابت، کم کاری تیرویید، عوامل دارویی و تابش اشعـــه بخصــوص در هفتـه های پنج تا هجدهم حاملگـــــی و اختــلالات متابولیکی ارثــی مــانند فنیل کتونوری، مصرف الکل و مواد مخدر از علل دیگر ایجاد عقب ماندگی های قبل از زایمانی هستند.

عوامل کم توانی های ذهنی در حین تولد

۱۰ تا ۲۰ درصد کم توانی های ذهنی بر اثر عوامل حین تولد است

این عوامل شامل خفگـی زایمانی، نارس بودن جنین، خونریزی و زایمان های ســخت، عوامل دارویی و تاخیر رشد داخل رحمی می شود و این عوامل باعث ایجاد حـدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از موارد عقب ماندگی ذهنی می شوند.

عوامل کم توانی های ذهنی پس از تولد

این عوامل شــامل ناهنجــاری و نقـــــص ســاختمانی مغــز، بسته شـدن زودرس شـکاف بیـــن اســتخوان های جمجمــه، نقـص متابولیکــــــــی مــادرزادی، اختـلال اسـیدهای آمینـه مـانند فنیل کتـونوری، اختلال اسـیدهای ارگانیـــک، کم کاری تیرویید، افت قند خون، عفونت هــای باکتریایـــــی و ویروســــــی، حوادث، ضربه ها و مسمومیت ها به خصـوص در سنیــــن زیر پنج سال و اختلال در امر مراقبت از کودک، محرومیتهـای محیطــــی، اجتماعــــی و عاطفــــی و  سوء تغذیه می شود.

علل بروز ۱۲ تا ۶۵ درصد از کم توانی های ذهنی ناشناخته است

علیرغـــــم توسعـــــه اقدامــات تشخیصـی در بررسی های مختلــــف، برای ۱۲ تا ۶۵ درصد مـوارد عقب ماندگــی ذهنــی علــــت مشخصــــی یافـــت نشـده و بــــــه عنــوان نامشخــــص (Idiopathic ) طبقه بنــــــدی می شوند.

از جمله بیماری های همراه با کم توانی های ذهنی که در شایعترین حالت در موارد شدید و بسیار شدید عقب ماندگی ذهنی دیده می‌شود، ناتوانی‌ های حسی، حرکتی و صرع است.

 فقط یک سوم این افراد تحرک دارند و یک چهارم به دیگران وابسته هستند. همچنین مشکلات شنوایی و بینایی مانع دیگری برای توانایی شناختی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی «اسپاستیسیتی»، «اتاکسی» و «آتتوز» را از دیگر  ناتوانی‌های حرکتی شایع این افراد عنوان کرد.

محمدرضا غفارزاده رزاقی رئیس گروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی توضیح داد: عقب ماندگی ذهنی یک بیماری خاص نیست، بلکه اختلالی در رشد مغزی است که به علل مختلف ایجاد می‌شود.

وی درباره اقدامات این گروه برای شناسایی و پیگیری کم توانی ذهنی اظهار کرد: غربالگری کم توانی ذهنی در نظام بهداشتی توسط مراقبان سلامت و بهورزان بر اساس سوالات استاندارد، پرسشنامه تخصصی حوزه سلامت روان و همچنین تطابق با جدول رشدی و حرکتی انجام می شود و در صورت مثبت بودن این غربالگری فرد به پزشک و کارشناس سلامت روان و رفتار ارجاع داده می شوند.

وی افزود: در ادامه کارشناسان سلامت روان و رفتار پس از بررسی و ارجاع فرد به مراکز مربوطه، آموزش هایی را برای خانواده و اطرافیان شخص طراحی می کنند.

علاوه بر غربالگری، به منظور پیشگیری از کم توانی ذهنی اقداماتی در گروه پیشگیری و مبارزه با بیماریهای معاونت امور بهداشتی انجام می شود.

برای جلوگیری از بروز بسیاری از بیماری های ذهنی تنها چند قطره خون کافی است

دکتر فرزانه فربخش رئیس گروه بیماری های غیر واگیر معاونت بهداشت با تاکید بر اهمیت انجام آزمایش غربالگری گفت: مراقبان سلامت مراکز خدمات جامع سلامت برای شناسایی نوزادانی که ممکن است با مشکلات و اختلالات متابولیک به دنیا بیایند، تنها با گرفتن چند قطره خون و انجام آزمایش غربالگری بیماری های متابولیک مادرزادی، نوزاد را در مقابل خطر بروز بسیاری از بیماری های ذهنی و جسمی محافظت می کنند.

دکتر فربخش با بیان اینکه آزمایش غربالگری، برای تشخیص نوزادان مبتلا به اختلالات متابولیک بسیار مفید است، گفت: بسیاری از این بیماری ها، در صورت تشخیص زود هنگام، قابل کنترل و درمان بوده و می توان از بروز علایم شدید و خطرناک این بیماری ها جلوگیری کرد.

وی یادآور شد: در صورت تاخیر در تشخیص و درمان، این بیماری ها می توانند مشکلات ذهنی و جسمی همچون عدم توانایی حرکتی، کم توانی ذهنی، سوء تغذیه و عدم توانایی در تکلم را به دنبال داشته باشند.

رئیس گروه بیماری های غیرواگیر معاونت امور بهداشتی ادامه داد: کم کاری مادرزادی تیروئید عوارض جبران ناپذیری بر رشد و تکامل مغز و اعصاب مرکزی، رشد طولی و قد نوزاد بر جای می گذارد.

دکتر فربخش با بیان اینکه بیماری فنیل کتونوری در بدو تولد هیچ‌گونه نشانه آشکاری ندارد، توضیح داد: نوزاد در دو تا سه ماه اول زندگی، ظاهر کاملا سالمی دارد، ولی به تدریج علائم بیماری نمایان شده و با گذشت زمان کودک دچار عقب ماندگی ذهنی می شود.

وی  در پایان درباره عوارض این بیماری گفت: در این صورت کودک اغلب ناآرام و پر جنب و جوش شده و تعادل عصبی خوبی ندارد. قدرت تکلم او ضعیف و راه رفتنش دچار مشکل شده و عقب ماندگی ذهنی در این بیماری شدید است. همچنین کودک مبتلا، بیش فعالی همراه با حرکات بی هدف پیدا می کند.

منبع: دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی