مقدمه

کلسترول یکی از اجزای اساسی بدن انسان است که نقش حیاتی در ساخت غشای سلولی، تولید هورمون‌ها، ویتامین D و اسیدهای صفراوی دارد. با این حال، افزایش بیش از حد آن در خون می‌تواند به یکی از عوامل اصلی بروز بیماری‌های قلبی عروقی، سکته مغزی و تصلب شرایین تبدیل شود. از آنجا که کلسترول بالا معمولاً بدون علامت است، بسیاری از افراد تا زمان بروز عوارض جدی از وضعیت خود آگاه نمی‌شوند. به همین دلیل، تست کلسترول خون (Lipid Profile) به‌عنوان یکی از آزمایش‌های مهم و پایه در بررسی سلامت عمومی و پیشگیری از بیماری‌های قلبی به‌شمار می‌رود.

کلسترول چیست و چرا اهمیت دارد؟

کلسترول یک نوع چربی (لیپید) است که در همه سلول‌های بدن وجود دارد. بدن انسان بخش عمده‌ی کلسترول مورد نیاز خود را در کبد تولید می‌کند و بخش دیگر از طریق مصرف مواد غذایی به‌ویژه محصولات حیوانی مانند گوشت، لبنیات و تخم‌مرغ وارد بدن می‌شود. این ماده برای ساخت غشای سلول‌ها، هورمون‌های جنسی (استروژن و تستوسترون)، کورتیزول و ویتامین D ضروری است. اما زمانی که سطح کلسترول خون بیش از حد افزایش یابد، خطر تجمع آن در دیواره‌ی شریان‌ها و در نتیجه بروز بیماری‌های قلبی افزایش می‌یابد. کلسترول به‌دلیل ماهیت غیرقابل‌حل در آب، توسط پروتئین‌های خاصی به نام لیپوپروتئین‌ها در خون حمل می‌شود. این لیپوپروتئین‌ها به انواع مختلف تقسیم می‌شوند که هرکدام نقش خاصی در متابولیسم چربی دارند.

انواع کلسترول در بدن

کلسترول موجود در خون به چند نوع اصلی تقسیم می‌شود که مجموع آن‌ها معمولاً در گزارش آزمایشگاهی به‌صورت پروفایل چربی (Lipid Profile) آورده می‌شود:

1. کلسترول تام (Total Cholesterol)

مجموع کلسترول موجود در تمام انواع لیپوپروتئین‌ها را نشان می‌دهد و به‌تنهایی معیار دقیقی برای ارزیابی خطر بیماری قلبی نیست. اما پایه‌ی مقایسه برای سایر اجزا به‌شمار می‌آید.

• کلسترول لیپوپروتئین با چگالی پایین  (LDL – Low-Density Lipoprotein)

به این نوع کلسترول اصطلاحاً کلسترول بد گفته می‌شود، زیرا تمایل به رسوب در دیواره‌ی عروق دارد و باعث تشکیل پلاک‌های چربی، تنگی و سفتی شریان‌ها (تصلب شرایین) می‌شود. سطح بالای LDL یکی از عوامل اصلی بروز سکته‌ی قلبی و مغزی است.

• کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL – High-Density Lipoprotein)

HDL یا همان کلسترول خوب وظیفه‌ی انتقال کلسترول اضافی از بافت‌ها و عروق به کبد برای تجزیه و دفع را دارد. هرچه سطح HDL بالاتر باشد، خطر بیماری‌های قلبی کمتر خواهد بود.

• تری‌گلیسریدها (Triglycerides)

تری‌گلیسریدها نوع دیگری از چربی‌ها هستند که از اسیدهای چرب و گلیسرول تشکیل شده‌اند و در اثر مصرف بیش از حد کالری (به‌ویژه قند و چربی) در بدن ذخیره می‌شوند. افزایش تری‌گلیسرید معمولاً با چاقی، دیابت و مصرف الکل ارتباط دارد.

چرا انجام تست کلسترول اهمیت دارد؟

تست کلسترول، ابزاری مهم برای پیشگیری، تشخیص زودهنگام و کنترل بیماری‌های قلبی عروقی است. بالا بودن سطح چربی خون معمولاً بدون علائم ظاهری است، اما با گذر زمان باعث انسداد تدریجی عروق و کاهش جریان خون به قلب و مغز می‌شود. افراد دارای ریسک بالا مانند بیماران دیابتی، افراد دارای سابقه‌ی خانوادگی بیماری قلبی، افراد چاق، سیگاری یا مبتلایان به فشار خون بالا، باید این تست را به‌صورت منظم انجام دهند. انجام منظم تست کلسترول کمک می‌کند تا پزشک با ارزیابی نتایج، میزان خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را مشخص و در صورت نیاز، درمان‌های دارویی یا تغییرات سبک زندگی را توصیه کند.

چه افرادی باید تست کلسترول بدهند؟

توصیه می‌شود تمام بزرگسالان از سن ۲۰ سالگی به بعد حداقل هر پنج سال یک‌بار آزمایش چربی خون بدهند. با این حال، در گروه‌های پرخطر، بررسی باید با فواصل کوتاه‌تر (مثلاً سالی یک‌بار) انجام شود. گروه‌های در معرض خطر عبارتند از:

• سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به بیماری‌های قلبی زودرس
• فشار خون بالا یا دیابت
• چاقی یا اضافه وزن قابل توجه
• سیگار یا مصرف الکل
• سبک زندگی کم‌تحرک
• رژیم غذایی پرچرب یا پرکالری

آمادگی قبل از انجام تست کلسترول

برای به‌دست آوردن نتیجه‌ی دقیق، رعایت برخی نکات قبل از انجام آزمایش ضروری است:

• ناشتا بودن: معمولاً توصیه می‌شود فرد ۹ تا ۱۲ ساعت قبل از نمونه‌گیری چیزی جز آب مصرف نکند.
• پرهیز از مصرف الکل یا غذای چرب در ۲۴ ساعت قبل از آزمایش.
• عدم انجام فعالیت بدنی شدید قبل از نمونه‌گیری.
• اطلاع به پزشک از مصرف داروها، زیرا برخی داروها مانند استروئیدها یا قرص‌های ضدبارداری می‌توانند سطح چربی را تغییر دهند.

در موارد خاص، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد آزمایش بدون ناشتایی انجام شود، به‌ویژه زمانی که تنها بررسی LDL و HDL مد نظر است.

روش انجام تست کلسترول

تست کلسترول از طریق نمونه‌گیری خون از ورید بازو انجام می‌شود. معمولاً آزمایشگاه‌ها پروفایل کامل چربی (Lipid Profile)  را شامل موارد زیر گزارش می‌کنند: کلسترول تام، LDL، HDL، تری‌گلیسرید، نسبت کلسترول به  HDL. نتایج معمولاً ظرف چند ساعت تا یک روز آماده می‌شوند. این آزمایش ساده، ایمن و غیرتهاجمی است، اما ارزش تشخیصی بالایی دارد.

تفسیر نتایج تست کلسترول

مقادیر طبیعی ممکن است در منابع مختلف کمی متفاوت باشد، اما به‌طور کلی محدوده‌های استاندارد به شکل زیر است:

کلسترول تام: کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL)

LDL  : کمتر از ۱۰۰ mg/dL ایده‌آل است؛ بین ۱۳۰ تا ۱۵۹ حد مرزی و بالای ۱۶۰ بالا محسوب می‌شود.

HDL : بیشتر از ۶۰ mg/dL مطلوب است؛ کمتر از ۴۰ (در مردان) و ۵۰ (در زنان) خطرناک تلقی می‌شود.

تری‌گلیسرید: کمتر از ۱۵۰ mg/dL طبیعی است؛ بین ۱۵۰ تا ۱۹۹ مرزی و بالاتر از ۲۰۰ بالا است.

پزشک برای ارزیابی خطر بیماری قلبی معمولاً نسبت کلسترول تام به HDL و همچنین نسبت LDL به HDL را بررسی می‌کند. هرچه این نسبت‌ها کمتر باشند، خطر بیماری کمتر است.

عوامل مؤثر بر تغییر سطح کلسترول

سطح چربی خون تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل ژنتیکی، تغذیه‌ای و محیطی قرار دارد. مهم‌ترین عوامل مؤثر عبارتند از:

• رژیم غذایی: مصرف زیاد چربی‌های اشباع، ترانس و قندهای ساده باعث افزایش LDL و تری‌گلیسرید می‌شود.
• فعالیت بدنی: ورزش منظم سطح HDL را افزایش و LDL را کاهش می‌دهد.
• وزن بدن: چاقی با افزایش LDL و کاهش HDL همراه است.
• سیگار: باعث کاهش HDL و افزایش خطر رسوب چربی در عروق می‌شود.
• دیابت و بیماری‌های متابولیک: کنترل نامناسب قند خون باعث بالا رفتن تری‌گلیسرید می‌شود.
• داروها: برخی داروهای هورمونی، ضد فشار خون یا ضد افسردگی ممکن است سطح چربی را تغییر دهند.

نتیجه‌گیری

کلسترول ماده‌ای ضروری برای بدن است، اما تعادل آن اهمیت حیاتی دارد. سطح بالای کلسترول، به‌ویژه LDL، یکی از عوامل اصلی بروز بیماری‌های قلبی و عروقی است که سالانه جان میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان می‌گیرد. با انجام منظم تست کلسترول، رعایت رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی مناسب و در صورت نیاز مصرف دارو، می‌توان خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را به میزان قابل توجهی کاهش داد. آگاهی، پیشگیری و پیگیری منظم سه اصل طلایی برای حفظ سلامت قلب هستند.

منابع

Cholesterol and atherosclerosis: pathogenesis and prevention

Management of blood cholesterol in adults

LDL cholesterol and cardiovascular risk

Inflammation and atherothrombosis

Triglycerides and cardiovascular disease risk

Guidelines for the management of dyslipidemias

HDL cholesterol and cardiovascular outcomes