آزمایش آلفا فیتوپروتئین (Alpha-Fetoprotein) 

آزمایش آلفا فیتوپروتئین، کاربرد ها

1-  تست AFP به چه نام‌های دیگری شناخته می‌شود؟

Alpha-Fetoprotein Total

2- ساختار آلفا فیتوپروتئین چگونه است؟

آلفا فیتوپروتئین، ساختمان گلیکوپروتئینی دارد و از ۵۹۱ اسید آمینه تشکیل شده است. به سه فرم مونومری، دایمری و تریمری در خون وجود دارد.

AFP بطور معمول در خون مردان سالم و زنان غیرباردار یافت نمی شود یا بسیار اندک است. در بیماری هایی مانند سرطان کبد و تومورهای ژرم سل، میزان آن به طور قابل توجهی افزایش می یابد. این پروتئین در خانم های باردار، جهت غربالگری سلامت جنین اندازه گیری می شود که بهترین زمان انجام آن بین هفته های ۱۵ تا ۱۸ بارداری است.

3- هدف از انجام تست AFP چیست؟

AFP در دوران جنینی، ابتدا در بافت کیسه زرده سپس توسط کبد جنین در حال رشد ساخته می‌شود. این گلیکوپروتئین در هفته ششم بارداری در خون جنین و مایع آمنیوتیک ظاهر می شود. بعد از تولد کودک، سطح AFP افزایش و سپس به سرعت کاهش می‌یابد. آسیب‌های‌ کبدی و بعضی از سرطان‌ها،

سطح AFP افراد بالغ را افزایش می‌دهند. هدف از انجام این آزمایش اندازه‌گیری سطح AFP خون است.

هنگام بازسازی سلول‌های کبدی سطح AFP افزایش می‌یابد، به همین دلیل در بیماری‌های مزمن کبدی مانند سیروز و هپاتیت کبدی، سطح AFP به صورت مزمن افزایش می‌یابد. غلظت بسیار بالای AFP در بعضی از سرطان‌ها مشاهده می‌شود بنابراین از AFP به عنوان تومور مارکر استفاده می‌شود. 

یکی از واریانت‌های آلفا فتوپروتئین L3 نامیده می‌شود؛ زیرا این واریانت‌ در محیط آزمایشگاه  توانایی اتصال به پروتئینی به ‌نام Lens culinaris agglutinin را دارد. تست نسبتا جدید %AFP- L3 ، میزان واریانت‌  AFP- L3 را نسبت به میزان AFP توتال رامقایسه می‌کند.

در میان بیماران با AFP توتال پایین، AFP L3 در افراد مبتلا به سرطان هپاتوسلولار کارسینوما نسبت به افراد مبتلا بیماری‌های خوش‌خیم کبدی بالاتر است. در کشور ژاپن جهت ارزیابی روند درمان سرطان هپاتوسلولار کارسینوما تست‌های AFP L3،AFP Total  و سونوگرافی انجام می‌شود.

4- این تست چه زمانی در خواست می‌شود؟

ارزیابی روند درمان برای افراد مبتلا به سرطان‌های هپاتوسلولار کارسینوما، بیماری‌های مزمن کبدی مانند سیروز و  هپاتیت، سرطان بیضه یا تخمدان آزمایش آلفا فیتوپروتئین در افراد مبتلا به هپاتوسلولار کارسینوما و بیماری‌های کبدی با علائم  اولیه زیر درخواست می‌شود:

• کاهش وزن بدون دلیل
• از دست دادن اشتها
• تهوع و استفراغ
• احساس ضعف و خستگی
• تورم شکم
• زردی پوست وچشم
• مدفوع قهوه‌ای، سفید
• هنگامی که نتایج سونوگرافی یا معاینه فیزیکی از احتمال سرطان کبد یا نوع خاصی از سرطان‌های بیضه و تخمدان خبر دهد.
• بررسی جهت بازگشت و عود دوباره سرطان

5- تست‌های آزمایشگاهی مکمل AFP کدام‌اند؟

Alpha-fetoprotein-L3 Percent:

این تست میزان واریانت L3 آلفافتوپروتئین را نسبت ‌به میزان آلفا فتوپروتئین توتال اندازه‌گیری می‌کند. %AFP- L3 برای ارزیابی خطر گسترش هپاتوسلولار کارسینوما (مخصوصا در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کبدی) و همچنین روند پاسخ به ‌درمان بیماری هپاتوسلولار کارسینوما استفاده می‌شود.

 CEA:

آنتی‌ژن گلیکوپروتئینی CEA معمولا در بعضی از بافت‌های جنینی در حال رشد یافت می‌شود. بعد از تولد، سطح CEA بدن کاهش می‌یابد به این صورت ‌که سطح آنتی‌ژن در بالغین به حداقل می‌رسد. سطح این آنتی‌ژن در انواع خاصی از سرطان‌ها از جمله هپاتوسلولار کارسینوما و بیماری‌های کبدی مزمن مانند هپاتیت و سیروز افزایش می‌یابد.

 CA19-9: 

آنتی ژن گلیکوپروتئینی CA19-9 بر روی سطح بعضی سلول‌های سرطانی تولید می‌شود. هدف انجام تست، اندازه‌گیری این آنتی ژن در خون و سایر مایعات بدن است. اندازه‌گیری CA19-9 به عنوان یک تومور مارکر در ارزیابی روند درمان برخی سرطان‌ها مفید است. در سرطان‌های کبد ناشی از سیروز و هپاتیت اندازه گیری AFP نسبت به  CA19-9 ارزش بیشتری دارد.

6- چه نوع نمونه ای برای آزمایش آلفا فیتوپروتئین درخواست می‌شود؟

نمونه خون و سایر مایعات بدن مانند: مایع پری‌توئن، مایع مغزی-نخاعی و مایع آمنیوتیک

7- تداخلات آزمایشگاهی:

رادیوایزوتوپ قبل از انجام آزمایش باعث تداخل در نتیجه آزمایش می‌شود.

8- نحوه جمع آوری نمونه چگونه است؟

نمونه خون وریدی با رعایت نکات زیر جمع آوری می‌شود:

• قبل از جمع آوری نمونه، مراجعه کننده احراز هویت می‌شود.
• قبل از نمونه گیری، از حساسیت های مراجعه کننده به ضدعفونی کننده‌ها و مواد لاتکس سوال می‌شود.
• داروهای مصرفی سوال و سپس ثبت می‌شوند.
• ظرف‌های نمونه گیری متناسب با تست انتخاب می‌شود. برای این آزمایش از ضد انعقادهای K3) EDTA) و لیتیوم هپارین نیز می توان استفاده کرد.
• قبل از انجام آزمایش، متناسب با روش انجام و شرایط فیزیولوژیک تست، رژیم غذایی برای مراجعه کننده در نظر گرفته می‌شود. این آزمایش نیاز به ناشتایی ندارد.

9- بهترین روش های انجام تست کدام اند؟

 روش‌های الایزا و کمی ‌لومینسانس از جمله روش‌های پرکاربرد  با حساسیت و اختصاصیت بالا در اندازه‌گیری تومورمارکرها هستند.

10- چه عواملی باعث تداخل و ایجاد نتایج کاذب در انجام تست می‌شود؟

عدم رعایت شرایط قبل از انجام آزمایش

عدم رعایت نحوه نمونه گیری صحیح

11- نتایج این تست چگونه گزارش می‌شود؟

محدوده نرمال مرجع متناسب با روش انجام تست متفاوت است. برای اندازه گیری AFP نمونه خون، از روش الکتروکمی‌لومینسانس استفاده می‌شود. نتیجه آزمایش AFP با دستگاه e411  Cobase  به روش الکتروکمی‌لومینسانس به صورت زیر گزارش می‌شود:

Normal:  ≤ 5.8   IU/ml

اساس آزمایش آلفا فیتوپروتئین با روش کمی لومینسانس

در پدیده کمی لومینسانس واکنش شیمیایی باعث تهییج الکترون ها می شود ولی حاصل این تهییج مشابه فلورسانس بوده و در حین بازگشت الکترون به سطح پایه انرژی ، نور نشری پدید می آید . در کمی لومینسانس ترکیبات آلی اکسید می شوند. این ترکیبات از قبیل لومینول و ایزو لومینول می باشند که با یک عامل اکسید کننده ( مثل پراکسید هیدروژن ، هیپوکلرید یا اکسیژن ) واکنش کامل شده و نور نشری از فراورده های تهییج شده در واکنش اکسیداسیون حاصل می آید .

این واکنش ها در حضور کاتالیزور ها از قبیل آنزیم ها ، یون های فلزی و یا کمپلکس های فلزی و hemin انجام می شود . اصلی‌ترین کاربرد تست AFP ارزیابی روند درمان افراد مبتلا به سرطان‌های مختلف است. سطح AFP بعد از درمان، در افراد مبتلا به سرطان به صورت زیر تفسیر می‌شود:

• اگر غلظت AFP بعد از درمان ثابت بماند نشان‌ دهنده وجود بافت سرطانی در بدن فرد مبتلا است.
• اگر غلظت AFP بعد از درمان افزایش یابد نشان دهنده عود سرطان است.
• اگر غلظت AFP بعد از درمان کاهش یابد نشان ‌دهنده موثر بودن روند درمان است.

نکته: اگر غلظت AFP در افراد مبتلا به بیماری سیروز و هپاتیت به یکباره افزایش یابد احتمال افزایش خطر ابتلا به سرطان‌های کبد وجود دارد.

غربالگری سلامت جنین:

آزمایش آلفا فیتوپروتئین جز تست‌های غربالگری سلامت جنین نیز محسوب‌ می‌شود. در سه ماهه دوم بارداری برای غربالگری اختلالات طناب عصبی، از اندازه گیری مارکر AFP استفاده می شود. بنابراین اندازه‌گیری سطح این گلیکوپروتئین در ارزیابی ناهنجاری‌های جنینی کمک‌کننده است.

اندازه‌گیری AFP برای افتراق بین هپاتیت نوزادی و آترزی صفراوی (Biliary Atresia) مفید است؛ به این صورت که در هپاتیت نوزادی سطح AFP افزایش قابل ملاحظه‌ای دارد.

اندزه گیری AFP در نمونه سرم بیمار در زمان حاملگی بین هفته های 15  تا 18 در موارد زیر به کار می رود :

بالا رفتن MS- AFP می تواند نشانه:

الف) Neural tube deferts of spina bifida or anecephaly

ب) حاملگی با بیش از یک جنین  ج) تهدید به سقط  د) موارد غیر طبییعی ارثی باشد.

بالا رفتن MS-AFP در اوایل حاملگی نشانه   الف) نفروسیس ارثی  ب) Duodenal atresiaa   ج) Umbilicaal hernia

د) Sacrococctgeal tertoma 

بالا رفتن MS-AFP در سه ماهه آخر حاملگی نشانه :

الف) Esophageul atresia   ب) Fetal terutoma      ج) hydroencephaly

د) RH isommunization      ز) Gastrointestinal tract obstruction

میزان کم MS-AFP نشانه :

الف ) مرگ جنین به مدت طولانی

ب ) سندروم داون

ج ) کروموزوم های ارثی غیر طبیعی

د ) حاملگی کاذب  ز) Hydatiform mole

می باشد.

[/fusion_toggle][fusion_toggle title=”بیماری های مرتبط” open=”no” class=”” id=””]

در بیماری‌های سرطانی زیر افزایش آلفا فیتوپروتئین AFP مشاهده می‌شود:

• هپاتوسلولار کارسینوما
• انواع ژرمینال تومورهای گنادال و اکسترا گنادال مانند سرطان کیسه زرده (اندودرمال سینوس) و همچنین بدخیمی‌های بیضه، تخمدان
• سرطان معده
• سرطان پانکراس
• سرطان مجاری صفرا
• سرطان کولون
• سرطان ریه

نکته: درهمه‌ی انواع سرطان‌های مذکور AFP الزاما افزایش نمی‌یابد.

در بیماری‌های غیرسرطانی زیر افزایش AFP مشاهده می‌شود:

• نقص لوله عصبی در نوزادان و تمام ناهنجاری‌های جنینی
• سیروز الکلی
• هپاتیت حاد و مزمن
• نکروز شدید کبدی
• بازسازی پارانشیم کبدی ناشی ‌از آسیب و تروما، هپاتیت ویروسی و یا به دنبال تماس مستقیم با مواد سمی کبد

منابع:

www.mayocliniclabs.com

https://labtestsonline.org

Laboratory Test Handbook

https://vahidlab.i

مقاله مرتبط:

تست های بیوشیمی بارداری