سیستم گروه خونی ABOکه در سال ۱۹۰۱ توسط کارل لاندشتاینر کشف شد، یکی از پایه‌های اساسی ایمونوهماتولوژی و پزشکی انتقال خون است. گروه خونی A، به‌عنوان یکی از چهار گروه اصلی این سیستم، به دلیل حضور آنتی‌ژن A روی سطح گلبول‌های قرمز و تولید آنتی‌بادی ضد B در پلاسما شناخته می‌شود. با این حال، این گروه خونی تنها یک دسته همگن نیست، بلکه شامل زیردسته‌هایی مانند A1، A2، Am، A3،Ax و A end است که از نظر بیوشیمیایی، ژنتیکی و ایمونولوژیکی با یکدیگر تفاوت دارند. این زیردسته‌ها به دلیل تأثیرشان بر سازگاری خون، پیوند اعضا و حتی ارتباط با برخی بیماری‌ها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. شناسایی دقیق این زیرگروه‌ها با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی پیشرفته، نه تنها ایمنی انتقال خون را تضمین می‌کند، بلکه در تحقیقات پزشکی و تشخیص بالینی نیز نقش کلیدی دارد. هدف این مقاله، بررسی جامع زیردسته‌های گروه خونی A، تشریح روش‌های آزمایشگاهی تشخیص آن‌ها و تحلیل کاربردها و چالش‌های مرتبط است.
پارس پیوند، مشاور شما در تامین مواد مصرفی آزمایشگاه
برای خرید انواع کیت های تشخیصی گروه خون با مشاوران ما در تماس باشید.
راه های تماس با ما:
- شماره تلفن شرکت:021-40660490-5
- داخلی: 1053، 1055، 1056، 1058
- شماره های واتساپ: 09101701080, 09103146893, 09103147287, 09036641890
دایرکت اینستاگرام: @parspeyvand
زیردسته‌های گروه خونی A
گروه خونی A شامل چندین زیرگروه است که بر اساس بیان آنتی‌ژن A و تفاوت‌های ژنتیکی در ژن ABO تعریف می‌شوند. در ادامه، این زیردسته‌ها به‌صورت دقیق معرفی می‌شوند:
- زیرگروهA1 شایع‌ترین زیرگروه است که حدود ۸۰٪ افراد گروه خونی A را شامل می‌شود. این زیرگروه با بیان قوی آنتی‌ژن A مشخص می‌شود و با آنتی‌سرم ضدA1 مانند لکتین Dolichos biflorus واکنش مثبت نشان می‌دهد.
- زیرگروهA2 دومین زیرگروه رایج با شیوع حدود ۲۰ درصد است، که در آن فعالیت آنزیم گلیکوزیل‌ترانسفراز کاهش یافته و بیان آنتی‌ژن A ضعیف‌تر است. این زیرگروه با لکتین واکنش نمی‌دهد و گاهی آنتی‌بادی ضدA1 در افراد با این زیرگروه مشاهده می‌شود.
- زیرگروهAm زیرگروهی نادر است که در آن آنتی‌ژن A روی گلبول‌های قرمز به‌صورت قابل توجهی کاهش یافته، اما در ترشحات بدن (مانند بزاق) قابل تشخیص است. این ویژگی به دلیل نقص در انتقال آنتی‌ژن به سطح گلبول‌ها رخ می‌دهد.
- زیرگروه A3 با ویژگی خاص خود در واکنش‌های سرولوژیک قابل شناسایی است. در این زیرگروه، گلبول‌های قرمز مقدار بسیار کمی از آنتی‌ژن A را در سطح خود بیان می‌کنند، به‌طوری که در تست‌های آگلوتیناسیون، واکنش با آنتیA به‌صورت آگلوتیناسیون مختلط (mixed-field agglutination) مشاهده می‌شود؛ یعنی بخشی از گلبول‌ها آگلوتینه می‌شوند و بخشی خیر. این الگو معمولاً در شرایطی مانند پیوند مغز استخوان نیز دیده می‌شود، اما در مورد A3 یک ویژگی ذاتی است. افراد با گروه خونی A3 معمولاً آنتیA1 ندارند و از نظر بالینی مشکلی ندارند، اما شناسایی صحیح این زیرگروه اهمیت دارد تا با مواردی مثل خون‌دهی یا دریافت خون اشتباه گرفته نشود.
- زیرگروهAx زیرگروهی با بیان بسیار ضعیف آنتی‌ژن Aاست که واکنش آن با آنتی‌سرم ضدA به‌سختی قابل مشاهده است و اغلب نیاز به روش‌های پیشرفته برای تشخیص دارد.
- زیرگروهA end و A el نادرترین زیرگروه‌های شناخته‌شده اند که در آن بیان آنتی‌ژن A به حداقل رسیده و تشخیص آن با روش‌های استاندارد تقریباً غیرممکن است.
این زیردسته‌ها نتیجه تنوع در ژن ABO و فعالیت آنزیم‌های مسئول افزودن قندها به ساختار آنتی‌ژن A هستند. شناسایی دقیق آن‌ها نیازمند روش‌های آزمایشگاهی متنوع است که در ادامه شرح داده می‌شود.
روش‌های آزمایشگاهی تشخیص زیردسته‌ها
تشخیص زیردسته‌های گروه خونی A به ترکیبی از تکنیک‌های سرولوژی، مولکولی و ایمونولوژیکی وابسته است. هر یک از این روش‌ها مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند و انتخاب آن‌ها به نوع زیرگروه و امکانات آزمایشگاه بستگی دارد.
در زیر، این روش‌ها با جزئیات بررسی می‌شوند:
- تست آگلوتیناسیون استاندارد: این روش اولیه با استفاده از آنتی‌سرم‌های ضدA و ضدA1 انجام می‌شود. گلبول‌های قرمز در دمای ۲۲-۲۴ درجه سانتی‌گراد با این آنتی‌سرم‌ها مخلوط شده و واکنش آگلوتیناسیون بررسی می‌شود. زیرگروه A1 با هر دو آنتی‌سرم واکنش می‌دهد، در حالی که A2 تنها با آنتیA مثبت است. این روش برای زیرگروه‌های ضعیف مانند Ax و A end حساسیت کافی ندارد.
- تست جذب و آزادسازی (Absorption-Elution): برای تشخیص زیرگروه‌های با بیان ضعیف مانند Ax،Am و A endآنتی‌بادی ضد A به گلبول‌های قرمز متصل شده و سپس با حرارت ۵۶ درجه سانتی‌گراد یا مواد شیمیایی آزاد می‌شود. این تکنیک حضور آنتی‌ژن‌های با مقدار کم را تأیید می‌کند.
- روش‌های مولکولی: تکنیک‌هایی مانند PCR-RFLP و توالی‌یابی ژن ABO امکان شناسایی جهش‌های خاص را فراهم می‌کنند. برای مثال، حذف یک نوکلئوتید در اگزون ۷ ژن ABO در زیرگروه A2 شایع است. این روش برای تشخیص زیرگروه‌های نادر مانند A end بسیار دقیق است.
- فلوسایتومتری: این روش با استفاده از آنتی‌بادی‌های فلورسنت، میزان بیان آنتی‌ژن A را روی سطح گلبول‌های قرمز اندازه‌گیری می‌کند. این تکنیک برای زیرگروه‌های Ax و A end که بیان آنتی‌ژن آن‌ها ناچیز است، کاربرد دارد.
- تکنیکژل‌کارت: در سیستم‌های خودکار مانند Bio-Radگلبول‌های قرمز در ستون‌های ژل آزمایش می‌شوند. این روش برای تشخیص زیرگروه‌های ضعیف مانند Am و Ax دقت بالایی دارد و امکان تمایز واکنش‌های مختلط را فراهم می‌کند.
- تست Coombs غیرمستقیم (IAT): این روش برای شناسایی آنتی‌بادی‌های غیرمنتظره مانند آنتیA1 استفاده می‌شود. گلبول‌های قرمز با سرم بیمار انکوبه شده و سپس با آنتی‌گلوبولین انسانی آزمایش می‌شوند تا آگلوتیناسیون ضعیف تشخیص داده شود.
کاربردهای بالینی و آزمایشگاهی
زیردسته‌های گروه خونی A در حوزه‌های مختلف پزشکی کاربرد دارند. در انتقال خون، تطابق دقیق زیرگروه‌ها از واکنش‌های همولیتیک جلوگیری می‌کند؛ برای مثال انتقال خون A1 به فرد A2 ممکن است منجر به تولید آنتی‌بادی ضدA1 شود. در پیوند اعضا، سازگاری زیرگروه‌ها شانس موفقیت را افزایش می‌دهد، به‌ویژه در مواردی که زیرگروه‌های نادر مانند A end درگیر هستند. همچنین، مطالعات نشان داده‌اند که گروه خونی A به‌ویژه A1 با افزایش خطر ابتلا به سرطان معده مرتبط است، که احتمالاً به تعامل آنتی‌ژن A با هلیکوباکتر پیلوری مربوط می‌شود.
تشخیص زیرگروه‌های نادر مانند Ax و A end با روش‌های استاندارد دشوار است، زیرا بیان آنتی‌ژن در آن‌ها بسیار ضعیف است. در آزمایشگاه‌های با امکانات محدود، فقدان تجهیزات مولکولی این مشکل را تشدید می‌کند. خطاهای انسانی، مانند تفسیر نادرست آگلوتیناسیون یا استفاده از آنتی‌سرم‌های نامناسب، نیز می‌تواند نتایج را تحت تأثیر قرار دهد. روش‌های مولکولی، اگرچه دقیق هستند، اما هزینه‌بر و زمان‌بر بوده و در شرایط اورژانسی کاربردی نیستند. تنوع ژنتیکی در جمعیت‌های مختلف نیز تشخیص را پیچیده‌تر می‌کند.
نتیجه‌گیری
زیردسته‌های گروه خونی A، شامل A1، A2، Am، An، Ax و A end، نمایانگر تنوع قابل توجه در سیستم ABO هستند. روش‌های آزمایشگاهی متنوع، از آگلوتیناسیون ساده تا تکنیک‌های مولکولی پیشرفته، امکان شناسایی این زیرگروه‌ها را فراهم کرده‌اند و نقش مهمی در ایمنی انتقال خون، موفقیت پیوند اعضا و تحقیقات پزشکی ایفا می‌کنند. با این حال، چالش‌هایی مانند محدودیت‌های فنی و هزینه‌ها همچنان باقی است. پیشرفت در فناوری‌های آزمایشگاهی و توسعه روش‌های سریع و مقرون‌به‌صرفه می‌تواند این موانع را برطرف کند و درک ما از این زیردسته‌ها را عمیق‌تر سازد.
منابع
- Human Blood Groups: Molecular Genetics and Clinical Significance
- ABO Blood Group Subtypes and Transfusion Practice
- The ABO Blood Group System Revisited
- Molecular Genetics of ABO
- Blood Groups and Red Cell Antigens
- The Structure and Function of the Rh and ABO Antigens
- The Relationship Between Blood Groups and Disease