کلیه یکی از مهم ترین ارگان های بسیار مهم بدن است که کار تصفیه مواد زائد و حفظ تعادل بسیاری از مواد مهم و ارزشمند در خون را بر عهده دارد. بدون یک کلیه سالم زندگی زندگی عادی غیرممکن به نظر خواهد رسید. یکی از مهمترین عملکردهای کلیه اثر مستقیم بر روی فشار خون است که در این بخش نقش اساسی کلیه ها غیر قابل انکار میباشد.
انواع تست های آزمایشگاهی بر روی ادرار
حال تصور کنید آسیب به این عضو مهم بدن چه صدمات جبران ناپذیری به بار می آورد. بنابراین انجام آزمایش های چکاپ برای بررسی و چک کردن سلامت کلیه ها امر ضروری می باشد. جهت بررسی این بخش از بدن از نمونه ادرار فرد استفاده میگردد با آنالیز ادرار بسیاری از اطلاعات ارزشمند از نحوه عملکرد کلیه بدست می آید.
بررسی شیمیایی ادرار
در این آزمایش ، ادرار از لحاظ وجود ترکیبات خون ، سنگ ساز، پروتئین و اوره، بیلی روبین و اروبیلینوژن و قند و انواع عفونت ها و نیز PH ادرار به لحاظ شیمیایی مورد بررسی قرار گرفته می شود.
بررسی ظاهری و میکروسکوپی ادرار
در این بخش از آزمایش مواردی چون رنگ ، کدورت ، وزن حجمی ، رسوبات با چشم غیر مسلح بررسی و گزارش میشود.
در بخش میکروسکوپی نیز از نظر وجود گلبول قرمز و سفید ، مخمرها ، باکتری ها و کریستالهای ادراری و سلولهای اپی تلیال بررسی و تعداد تخمینی آنها گزازرش میشود.
از نظر فرد مراجعه کننده که از عملکرد ناسالم کلیه رنج میبرد از علائمی چون خستگی، بی اشتهایی، بی خوابی، عدم تمرکز، چشمان پف کرده، سوزش ادرار و کاهش حجم ادرار میتوان نام برد.
تست های آزمایشگاهی مربوط به کلیه
آزمایش اوره نیتروژن خون (Blood Urea Nitrogen)
نام های دیگر آزمایش با نام های اختصاری: Urea Nitrogen, BUN
آزمایش های مرتبط: Urine Analysis, Creatinine, Micro Albumin
علت تجویز آزمایش:
- ارزیابی عملکرد کلیه و پایش تأثیر دیالیز روی کلیه
- بخشی از برنامه چکاپ سلامت
نمونه مورد نیاز: نمونه خون وریدی
آمادگی قبل از انجام آزمایش: به آمادگی خاصی نیاز نمی باشد.
توضیح آزمایش:
اوره ( Urea) به ماده ای در بدن می گویند که در کبد از شکستن و متابولیزه شدن پروتئین تولید می گردد. بعد از شکستن پروتئین، آمونیاک تولید می شود که این ماده به ترکیبی که سمیت پایین تری دارد تبدیل می شود. نیتروژن ترکیبی است که هم در آمونیاک و هم در اوره وجود دارد. نیتروژن اوره توسط فرآیندی از آن جدا می شود و اوره جهت دفع به کلیه می رود.
می توان گفت که در این آزمایش به طور غیر مستقیم اوره خون اندازه گیری می گردد. بیشتر بیماری هایی که روی کبد و کلیه تأثیر می گذارند بصورت بالقوه روی میزان اوره خون هم اثر خود را می گذارند. اگر به علت فعالیت کبد، میزان اوره در خون سیر صعودی داشته باشد ولی میزان دفع آن از کلیه کم شود، غلظت اوره خون روبه افزایش می رود.
افزایش میزان BUN خون نشان دهنده مقدمات اختلال عملکردی کلیه می باشد که سبب بوجود آمدن بیماری های کلیه حاد یا مزمن می شود. زمانی که حجم زیادی از پروتئین در کبد شکسته شود نیز BUN در خون افزایش پیدا می کند (رژیم های غذایی با حجم پروتئین بالا). طی دوران بارداری هم افزایش اوره و هم کاهش اوره خون می تواند مشاهده گردد. با افزایش سن سطح BUN خون نیز بالا می رود.
مقادیر طبیعی BUN: 7.9 تا 20 mg /dl
آزمایش کراتینین (Creatinine)
نام های دیگر آزمایش با نام های اختصاری: Serum Creatinine, Cr, Creat
آزمایش های مرتبط: Micro Albumine, Urine analysis, BUN, Urin Creatinine
علت درخواست آزمایش:
برای بررسی عملکرد کلیه و پایش درمان بیماری های حاد و مزمن کلیه تجویز می گردد. (به طور مثال قبل و بعد از دیالیز) این آزمایش بخشی از برنامه چکاپ سلامت می باشد.
نمونه مورد نیاز: نمونه خون وریدی یا نمونه ادرار یا نمونه ادرار ۲۴ ساعته
آمادگی قبل از انجام آزمایش: آمادگی خاصی احتیاج نیست.
نقش کراتینین در سنجش عملکرد کلیه
کراتینین ضایعاتی است که از تجزیه و شکستن کراتین در عضلات بوجود می آید. کراتینین بخشی از چرخه ای است که مسئول تولید انرژی به منظور انقباض های ماهیچه های بدن می باشد. لازم به ذکر است که کراتین و کراتینین تقریبا به یک نسبت توسط بدن تولید می گردد. می توان گفت که تمام مقدار کراتینین خون توسط کلیه ها از بدن خارج می شود به همین جهت اندازه گیری کراتینین می تواند شاخص مناسبی برای بررسی عملکرد کلیه ها باشد. میزان مقدار تولید این ماده به اندازه بدن و ماهیچه های آن نیز بستگی دارد به همین علت مقدار میزان کراتینین در مردان بالاتر از زنان و کودکان می باشد. این آزمایش معمولا با BUN درخواست می شود.
به منظور بررسی دقیق تر عملکرد کلیه ها نسبت کراتینین به البومین و یا نسبت کراتینین به پروتئین در ادرار توسط پزشک تجویز می گردد.
آن دسته از اشخاصی که میکرو آلبومین را از طریق ادرار دفع می کنند یا به بیماری دیابت مبتلا هستند بیشتر در خطر ابتلا به بیماری های کلیه و قلبی و عروقی هستند.
میزان کراتینین در صدمات ماهیچه ای افزایش می یابد و در بارداری خیلی کمی نسبت به حالت طبیعی پایین می آید. بررسی کراتینین در کنار یکسری عوامل همچون سن، وزن و جنسیت افراد می تواند شاهدی دقیق جهت بررسی عملکرد کلیه ها باشد. این آزمایش جهت بخشی از برنامه چکاپ سلامت است.
این آزمایش معمولا قبل از انجام سی تی اسکن، درمان با داروهایی خاص و قبل و بعد از انجام دیالیز تحویز می شود.
علل افزایش:
- تخریب یا تورم رگ های خونی کلیه (گلومرولونفریتیس) به وسیله یک بیماری خود ایمنی
- عفونت باکتریایی کلیه
- مرگ سلول های کلیه بر اثر دارو و یا مواد شیمیایی خاص
- بیماری پروستات، سنگ کلیه یا بیماری های دیگری که باعث انسداد مجاری ادراری می شوند
- دیابت و کاهش فشار خون
- بعضی داروها نیز می توانند میزان کراتینین را افزایش دهند.
مقادیر طبیعی:
زنان mg / dl 0.6 -1.2 :
مردان: 0.8-1. 3 mg / dl
آنالیز و کشت ادرار (Urine Analysis and Culture)
نام های دیگر آزمایش با نام های اختصاری: JA, U/A and U/C, Urine Culture, Urine Test
آزمایش های مرتبط: Antibiogram, Micro Albumin, Creatinine, BUN
علت درخواست آزمایش:
- جهت بررسی عملکرد کلیه، سوخت و ساز بدن و بیماری های مربوط به آن
- بررسی وجود عفونت مجاری ادراری
- در صورت وجود نشانه هایی همچون درد شکم پشت و پهلوها
نمونه مورد نیاز: یک یا چند نوبت نمونه ادرار.
آمادگی قبل از انجام آزمایش:
پیشنهاد می شود نمونه ادرار هنگام صبح باشد و در صورت نیاز نمونه گیری باید در شرایط ناشتایی انجام شود. در این آزمایش باید محل خروج ادرار (مخصوصا در بانوان) تمیز باشد، مقداری کمی از ابتدای ادرار را دور ریخته، میانه ادرار در ظرف مخصوص جمع آوری و تحویل آزمایشگاه می گردد. رعایت شرایط استاندارد نمونه گیری به علت حساس بودن این آزمایش نسبت به آلودگی های باکتریایی بسیار مهم می باشد.
پارامتر های بررسی شده در آنالیز ادرار
بررسی ادرار: آزمایش بررسی ادرار، جزو گروهی از آزمایش های شیمیایی، فیزیکی و میکروسکوپی می باشد که تولیدات طبیعی و غیر طبیعی بدن، سلول ها و محصولات سلولی و وجود باکتری را تحت بررسی قرار می دهد.
در آنالیز ادرار در سه حالت مورد بررسی قرار می گیرد.
- بررسی خواص فیزیکی ادرار،
- بررسی شیمیایی ادرار
- بررسی میکروسکوپی ادرار.
1. بررسی ظاهر فیزیکی ادرار:
موارد بررسی: رنگ، شفافیت و غلظت ادرار.
بعضی از داروها و یا غذاها می توانند موجب تغییر رنگ ادرار شوند. به طور مثال مصرف چغندر می تواند رنگ ادرار را قرمز نماید که جای نگرانی نیست و وجود خون در ادرار نیز می تواند ادرار را قرمز رنگ کند که می تواند نشانگر بیماری باشد.
شایان ذکر می باشد که اگر نمونه ادرار در شرایط مناسب گرفته نشود می تواند آلوده شود به طور مثال در صورتی که شخص مبتلا به هموروئید باشد یا در دوره خونریزی عادت ماهیانه باشد، خون موجود می تواند وارد ادرار شده و رنگ آن را تغییر بدهد. رنگ و غلظت غیر نرمال ادرار باعث می گردد در مراحل بعدی بررسی های دقیق تری روی نمونه انجام شود.
2. بررسی شیمیایی ادرار:
معمولا آزمایشگاه ها جهت بررسی شیمیایی ادرار از نوارهایی استفاده می کنند. البته در حال حاضر دستگاه هایی نیز موجود می باشند که نمونه ادرار را به صورت اتوماتیک بررسی می نمایند. شایع ترین عواملی که در بررسی شیمیایی مد نظر قرار می گیرند.
- اسید و باز (PH):
کلیه نقش حیاتی در برقراری تعادل اسید و باز بدن را دارد. بنابراین هر شرایطی که تعادل اسید و باز بدن را به هم بزند باعث تغییر PH ادرار خواهد شد.
بعضی از غذا ها و داروها نیز توانایی این را دارند که PH ادرار را تغییر دهند. بعضی مواقع مواد غیر قابل حل در ادرار در شرایط اسیدی و یا بازی رسوب می کنند و تشکیل کریستال می دهند.
- پروتئین:
در این نوع آزمایش میزان Albumin دفع شده به وسیله ادرار مورد بررسی قرار گرفته می شود. آلبومین پروتئین کوچکی است و به علت فراوانی و اندازه اش در صورت بروز مشکل در کلیه اولین پروتئینی است که دفع می گردد از این رو می تواند پیش زمینه مناسبی برای تشخیص نارسایی های کلیه باشد.
- گلوکز:
قند در حالت طبیعی در ادرار وجود ندارد. معمولا در ادرار افراد دیابتی قند مشاهده می گردد. زمانی که غلظت قند در خون بالا می رود کلیه ها قند را از طریق ادرار دفع می کنند.
- کتون:
کتون ها محصول متابولیسم چربی ها هستند و در حالت نرمال در ادرار مشاهده نمی شوند. زمانی که افراد مقادیر مناسبی از کربوهیدرات را در رژیم غذایی خود دریافت نمی کنند یا به علت مشکلاتی (نبود انسولین) بدن نمی تواند از کربوهیدرات ها استفاده کند با تجزیه چربی ها قند مورد نیاز خود را تأمین می نماید و به همین علت کتون در ادرار یافت می شود.
- خون (هموگلوبین):
در حالت طبیعی تعداد بسیار اندکی از گلبول های قرمز ممکن است در ادرار دیده شوند. افزایش تعداد گلبولهای قرمز در ادرار، شاخصی مهم جهت تشخیص بیماری های کلیوی و مجاری ادراری می باشد.
6. گلبولهای سفید:
در حالت نرمال تعداد بسیار کمی از گلبول های سفید در ادرار وجود دارند. در مواقعی که تعداد گلبولهای سفید در ادرار بالا می رود، می تواند به معنی عفونت مجاری ادراری، کلیوی و یا مثانه باشد.
7. نیتریت:
زمانی که باکتری ها باعث آلوده مجاری ادراری شوند باعث تبدیل نیترات به نیتریت می شود که از طریق ادرار دفع می شود. در این حالت وجود نیتریت در ادرار می تواند یکی از علائم عفونت ادراری باشد. البته بعضی از باکتری ها وجود دارند که نمی توانند این تبدیل را انجام دهند ولی باعث عفونت مجاری ادراری می شوند.
- بیلیروبین:
بیلی روبین یکی از مواد اضافی در بدن است که بعد از تجزیه هموگلوبین در کبد تولید می شود. در برخی از بیماری ها مانند هپاتیت یا انسداد مجاری صفراوی، بیلی روبین وارد جریان خون می شود و بعد از فیلتراسیون از طریق کلیه ها، به وسیله ادرار دفع می شود.
- اوروبیلینوژن:
این ماده به میزان خیلی اندک در ادرار وجود دارد. این ماده در روده از بیلی روبین ساخته و وارد جریان خون می شود. بیماری هایی مانند سیروز، هپاتیت، نارسایی های کبدی، تخریب بیش از حد گلبولهای قرمز (کم خونی همولیتیک) و انسداد مجاری صفراوی باعث وجود اوروبیلینوژن در ادرار می شوند.
3. بررسی میکروسکوپی ادرار:
در این مرحله از نمونه ادرار رسوبی تهیه میگردد و زیر میکروسکوپ دیده می شود. در این بخش، ادرار از نظر وجود موارد زیر مورد بررسی قرار گرفته می شود:
- گلبول های قرمز
- گلبولهای سفید
- سلولهای اپتیلیال
- میکروارگانیسم ها
- کست ها (Casts)
- کریستال ها
- گلبول های قرمز: التهاب، جراحات و بیماریهای مثانه و مجاری اد کلیوی می توانند سبب دفع گلبول های قرمز از طریق ادرار باشند.
- گلبول های سفید: مشاهده تعداد زیادی گلبولهای سفید در رسوب ادرار نشانه عفونت یا التهاب بخشی از مجاری ادراری و کلیوی یا مثانه می باشد.
- سلول های اپتیلیال: در حالت طبیعی تعداد بسیار کمی از این سلولها در رسور ادرار مشاهده می شوند اما عفونت، التهاب و سرطان باعث می شوند تعداد بالایی از این سلولها از طریق ادرار دفع گردند.
- میکروارگانیسم ها : در حالت نرمال به دلیل استریل بودن مجاری ادراری، میکروارگانیسمی در ادرار مشاهده نمی شود. چنانچه مجاری ادراری، کلیوی و مثانه آلوده به باکتری باشند این باکتریها یا میکروارگانیسم های دیگر در ادرار مشاهده می شوند. جمع آوری اصولی و درست نمونه در بدست آوردن گزارش صحیح دراین آزمایش تأثیر به سزایی دارد. در صورتی که باکتری در رسوب ادرار دیده شود انجام آزمایش کشت ادرار ضروری می باشد. عفونت های قارچی ادرار، بیشتر در زنان شایع می باشد.
- کست ها (Casts): کست ها ذرات استوانه ای شکل می باشند که از پروتئین تشکیل یافته اند و درون آنها می تواند از سلولهای کلیه پر شده یا خالی باشد. وجود کست ها شاخص مهمی برای تشخیص اختلال در عملکرد کلیه می باشد. کستها می توانند حاوی گلبول های سفید یا گلبول های قرمز باشند که هر کدام بیانگر وجود مشکل خاصی در کلیه می باشند.
- کریستال ها: مواد شیمیایی غیر قابل حل در آب موجب رسوب کریستال شود. کریستال ها به وسیله شکل، رنگ و PH ادرار قابل تمایز هستند. در صورتی که کریستال ها باعث شوند که میزان زیادی در کلیه رسوب نمایند احتمال ابتلا به سنگ کلیه افزایش پیدا می کند. بعضی از داروها و عکس برداری با اشعه X نیز می تواند میزان کریستال در ادرار را افزایش دهد.
کشت ادرار (urine culture)
در این آزمایش باکتری هایی که سبب ایجاد عفونت می شوند شناسایی و حساسیت آنها نسبت به داروها به خصوص آنتی بیوتیک ها بررسی می گردد. در این آزمایش مقدار بسیار اندکی ادرار را روی محیط کشت مخصوصی انتقال می دهند که حاوی مواد مغزی جهت رشد انواع باکتری ها می باشد.
سپس آنها رابه مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت در دستگاهی که شرایط دمایی بدن انسان را شبیه سازی می کند قرار داده و با توجه به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، شناسایی و گزارش می شوند.
Antibiogram و آزمایش تعیین حساسیت (Sensitivity):
بعد از رشد باکتری ها روی محیط های مغذی، آنها را به محیط دیگری انتقال می دهند که در آنها مقادیر مختلفی از آنتی بیوتیک های متنوع وجود دارد. به وسیله این آزمایش می توان میزان حساسیت باکتری به هر کدام از آنتی بیوتیک ها را به پزشک گزارش کرد.
میکروآلبومین (Micro Albumin)
- نام های دیگر آزمایش با نام های اختصاری: Micalb, Malb
- آزمایش های مرتبط: Creatinine, Hb A, C, Glucose
علت درخواست آزمایش:
آزمایش جهت بررسی صدمات وارده، به کلیه در افراد دیابتی یا افرادی که دارای فشار خون بالا هستند تجویز می شود.
نمونه مورد نیاز: نمونه ادرار یا ادرار ۲۴ ساعته
میکروآلبومین
میکرو آلبومین واژه ای است که به مقادیر خیلی کم پروتئین آلبومین موجود و ادرار می گوبند. همچنین این آزمایش نشانگر مناسبی است در جهت تشخیص زودرس صدمات کلیه که ناشی از دیابت یا فشار خون بالا می باشد استفاده می شود.
دو مکانیسم طبیعی برای جلو گیری از دفع پروتئین از طریق کلیه ها
- مکانیسم گلومرولی است که با تشکیل سدی مانع از عبور پروتئین های بزرگ می شود.
- مکانیسم توبولی است که مسئول باز جذب پروتئین های کوچک رد شده از سد گلومرولی می باشد. هر یک از این مکانیسم ها اگر به درستی عمل نکنند سبب دفع پروتئین در ادرار می گردد. آلبومین یکی از اولین پروتئین هایی می باشد که در ادرار قابل تشخیص است و این به همین دلیل مقدار زیاد آلبومین موجود در خون است. وجود این پروتئین در خون یک پیش آگهی جهت صدمات کلیوی یا مشکلات قلبی – عروقی در آینده می باشد.
مقادیر طبیعی: ۰ تا ۲۰/mg
معرفی سایر مقالات:
همه چیز در باره ی ایدز و HIV – مقاله کامل
سرطان معده و روش‌های جدید تشخیص آن
مروری برتاریخ: آنفلوآنزای اسپانیایی
ضد عفونی کننده های الکلی و ایجاد سویه های خطرناک باکتری ها
اشعه ی UVC (فرابنفش) و اثر آن بر ویروس کرونا – مزایا و معایب