به مناسبت روز جهانی مبارزه ایدز 
بیش از سه دهه از شناخت ویروس HIV و بیماری AIDS می گذرد. همه گیری جهانی ایدز یکی از بزرگترین چالش ها را در زندگی فردی و اجتماعی انسان به خصوص نوجوانان و جوانان تشکیل می دهد.
اثرات سوء اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی ایدز در جوامع بشری باعث شده تا این بیماری مورد توجه جهانی قرار گیرد و هر ساله روز اول دسامبر( دهم آذرماه) روز جهانی ایدز نامگذاری شده است.
روز جهانی ایدز، از سال ۱۹۸۸ نه تنها به خاطر افزایش بودجه ها بلکه برای افزایش آگاهی، آموزش و مبارزه با تبعیض ها تعیین شد، همچنین اهمیت روز جهانی ایدز در این است که به عموم مردم یاد‌آور می شویم که HIV از بین نرفته است و هنوز کارهای زیادی است که باید انجام شود.
ویروس HIV چیست؟
ویروس (HIV (human immunodeficiency viruses گونه ای از خانواده ی “رترو ویروس” ها (Retroviridae) هستند. این ویروس به سلول های ایمنی بدن از جمله لنفوسیت (CD4+ T)، ماکروفاژ ها و دندرتیک سل ها حمله میکند و باعث مختل شدن عملکرد سیستم ایمنی سلولی بدن میشود.
این ویروس باعث میشود بدن فرد مبتلا، نسبت به عفونت ها و بیماری ها حساس تر شود و نتواند به خوبی در برابر عوامل بیماری زا مقاومت کند.
HIV +به فردی گفته می شود که ویروس وارد بدن شده و این عفونت قابل انتقال به دیگران است اما فرد فاقد علامت است و فقط با آزمایش خون می توان به آلودگی فرد پی برد.
AIDS بیماری است که به صورت سندرم (مجموعه ای از علایم و نشانه ها) تظاهر می یابد و این سندرم نشان دهنده مراحل پایانی آلودگی یا مرحله علامت دار و پایانی بیماری است که معمولاً چند سال پس از ورود ویروس به بدن اتفاق می افتد. اگر بیمار تحت درمان قرار نگیرد، معمولا عمری طولانی نخواهد داشت. در بسیاری از موارد این دو واژه (AIDS و HIV) به غلط به جای هم استفاده می شوند.
نماد ایدز چیست؟
ربان قرمز، نماد بین المللی آگاهی و توجه به ویروس ایدز است. در روز جهانی ایدز مردم لباس هایی مزین به این آرم را بر تن می کنند تا توجه و مراقبت در برابر HIV و همچنین اهمیت درمان ایدز را متذکر شده و به دیگران یاد‌آور شوند که به تعهد و پایبندی و حمایت آن ها نیاز است.
علائم بیماری
علائم بیماری ایدز به سه مرحله عفونت حاد، عفونت مزمن و بیماری ایدز تقسیم می شود. بیمار در مرحله اول با علائمی شبیه به آنفولانزا مواجه می شود و درکی از بروز بیماری خطرناکی به نام ویروس ایدز را ندارد. اگر در این دوران فرد آگاهی نسبت به رفتارهای پر خطر خود داشته باشد می تواند با مراجعه به پزشک از بروز عفونت مزمن آن تا حدی جلوگیری کند.
مرحله عفونت مزمن یک دوره 1 ساله و شاید ده ساله را در بدن فرد مبتلا شده دنبال می کند. در این مرحله بیمار هیچ گونه علائمی از بروز بیماری را حس نمی کند در صورتی که ویروس در بدن فرد، در حال تضعیف سیستم بدنی است.
مرحله سوم یا همان عفونت ویروسی زمانی است که فرد با بیماری های ریوی پوستی مواجه می شود. برخی از این بیماری ها انواعی از سرطان هستند که با کاهش ایمنی بدن به ضعیف شدن بیمار هم بیشتر کمک می کند. اگر افراد در مرحله اول و دوم متوجه وجود این بیماری در بدن خود نشوند مرحله سوم بیماری نشانه های خطرناکی را برای از دست دادن سلامتی فرد مقابلش می گذارد.
تست های تشخیصی
آزمایش ایدز از دغدغه های مهم افرادی است که رفتار پر خطر داشتند و دوست دارند هر چه سریعتر در مورد صحت سلامتی خود اطمینان لازم کسب کنند.
خوشبختانه آزمایش ایدز یک آزمایش خون آنتی بادی ساده است که این روزها در اکثر آزمایشگاه ها حتی بدون عنوان نام و نام خانوادگی افراد انجام می شود. اما دقت داشته باشید که تشخیص وجود این بیماری در بدن چندان هم آسان نیست.
به صورت کلی ویروس اچ ای وی پس از ورود به بدن فرد بیمار در یک بازه دو هفته ای تا 6 ماهه خودش را نشان نمی دهد. همین مسئله موجب می شود تا فرد پس از کسب جواب منفی تست اچ ای وی، خیال خود را بابت حفظ سلامتش راحت نگه دارد در صورتی که ویروس در بدن وجود دارد و هنوز نمود پیدا نکرده است.
ویروس ایدز تنها از طریق آزمایش آنتی بادی قابل آزمایش است و به هیچ عنوان از روی علائم بالینی و حیاتی فرد نمی توان وجود آن را تشخیص داد.
انواع روش های تشخیص آزمایشگاهی ایدز
تشخیص عفونت اچ آی وی، در بیشتر موارد از راه شناسایی آنتی بادی ویروس صورت می پذیرد. به طور معمول از تست های آزمایشگاهی که حساسیت بالایی برای شناسایی بیماران دارند، استفاده می شود؛ یعنی تست هایی که بتوانند فرد آلوده را به درستی، به عنوان فرد اچ آی وی مثبت شناسایی کنند. به این تست ها، تست های غربالگری می گویند.
علاوه بر این، باید از تستی استفاده شود که اختصاصی بوده و بتواند به درستی فرد غیر آلوده را به عنوان فرد اچ آی وی منفی متمایز نماید. به این تست ها، تست های تأییدی اطلاق می شود.
توصیه می شود که تمام افرادی که نتیجه ی آزمایش شان مثبت شده، مجدداً و ترجیحاً با یک روش دیگر آزمایش بدهند تا نتیجه قطعی را دریافت کنند.
دو روش اصلی برای تشخیص این بیماری وجود دارد:
۱- تست های آنتی بادی مانند الایزا، تست های سریع، وسترن بلات و ریپا
۲- تست های شناسایی ویروس مانند تست آنتی ژن اچ آی وی، پی سی آر و کشت ویروس
تست های آنتی بادی (Ab HIV)
این تست، آنتی بادی های علیه ویروس اچ آی وی را شناسایی می کنند و قادر به کشف مستقیم ویروس نیستند. با ورود ویروس به بدن، سیستم ایمنی فرد با تولید آنتی بادی در مقابل عفونت اچ آی وی واکنش نشان می دهد. از وجود این آنتی بادی ها برای شناسایی عفونت اچ آی وی استفاده می شود.
با توجه به این که مدتی طول می کشد تا این گونه تست ها، وجود آنتی بادی در خون را شناسایی کنند، نتیجه ی مثبت، بیانگر مواجهه ی فرد با ویروس در زمان گذشته است.
بنابراین تست های آنتی بادی برای شناسایی موارد ابتلا در مواجهه ی اخیر محدودیت دارند. الایزا و تست های سریع، شایع ترین تست های به کار رفته برای غربالگری بیماری می باشند.
تست های تشخیصی سریع
تست های سریع در کمتر از ۳۰ دقیقه انجام شده و بر روی نمونه ی خون و یا بزاق قابل انجام می باشند.
تست سریع معمولا در موارد زیر کاربرد دارد:
* زنان در معرض خطر HIV که قبلاً آزمایش HIV نداده اند، باید در زمان زایمان یا بلافاصله بعد از زایمان با یک آزمایش سریع غربالگری شده تا در صورت لزوم، پیشگیری با داروهای ضد رتروویروس برای شیرخوار آغاز شود و یا در زمان زایمان به خانم حامله تجویز شود.
* زمانی که بعد از زایمان وضعیت HIV مادر نامشخص باشد و به خصوص مادر و یا پدر رفتارهای پرخطر داشته باشند، آزمایش سریع نوزاد در اولین فرصت بعد از تولد توصیه می شود تا بتوان پیشگیری با داروهای ضد رتروویروسی را برای نوزاد مواجهه یافته شروع کرد.
* برای نوزادان بی سرپرست و همچنین نوزادان پرورشگاهی که وضعیت مواجهه ی HIV در آن ها نامشخص است، آزمایش سریع HIV توصیه می شود.
* در موارد مواجهه با موارد احتمالاً آلوده به ویروس ، فرد منبع را می توان با آزمایش سریع بررسی نمود تا نیاز به انجام پیشگیری دارویی مشخص گردد.
تایید نتایج
نتیجه ی مثبت هر تست سریع، می بایست پیش از تشخیص نهایی با یک روش تأییدی دیگر مشخص شوند.
بر اساس دستورالعمل کشوری، در صورت مثبت شدن تست الایزا، مجدداً این تست (ترجیحا با یک کیت آزمایشگاهی دیگر) تکرار شده و اگر باز هم مثبت بود، تست وسترن بلات انجام می شود. مثبت بودن نتیجه ی این تست، نشانه ی ابتلای فرد می باشد.
موارد خاص
* در صورتی که نتیجه ی الایزا بار اول مثبت و بار دوم منفی شود، با فاصله ی سه ماه مجددا برای فرد آزمایش الایزا انجام می شود و در صورت تکرار نتیجه ی منفی، فرد اچ آی وی منفی در نظر گرفته می شود.
* در صورتی که هر دوبار تست الایزا منفی باشد، فرد اچ آی وی منفی در نظر گرفته می شود، مگر این که فرد طی شش ماه اخیر رفتار پرخطر از نظر انتقال اچ آی وی داشته باشد. در صورتی که بیمار مواجهه ی اخیر (رفتار پرخطر طی شش ماه گذشته) داشته باشد و نتیجه ی آزمایشات اولیه ی الایزا منفی باشد، این آزمایش باید سه ماه بعد تکرار شود. اگر همه ی این آزمایشات منفی گزارش شدند، می توان بیمار را اچ آی وی منفی در نظر گرفت.
* در فردی که عوامل خطر ابتلا به اچ آی وی را ندارد ولی نتایج الایزای وی مثبت و وسترن بلات منفی است، نتیجه ی تست الایزا به احتمال زیاد به صورت کاذب مثبت شده است. چنانچه فرد عوامل خطر ابتلا به اچ آی وی را داشته و الایزا وی مثبت و وسترن بلات وی منفی گزارش شده، انجام مجدد تست وسترن بلات در یک ماه بعد توصیه می شود. اگر در این تکرار آزمایش باز هم نتیجه ی وسترن بلات منفی شد، می توان فرد را اچ آی وی منفی در نظر گرفت.
وسترن بلات آزمایش دقیق تری بوده، اما به دلیل هزینه ی بالاتر به عنوان تست تأیید ی در مواردی که دو بار نتیجه ی آزمایش الایزا مثبت شده است، به کار می رود.
ریپا یک آزمون تأییدی دیگر می باشد. این تست مشابه وسترن بلات بوده و در مواردی که سطح آنتی بادی بسیار پایین است و یا هنگامی که نتایج وسترن بلات غیر مشخص است، به کار می رود.
ریپا نیز مانند وسترن بلات، تست پر هزینه ای بوده و انجام آن نیاز به زمان و تخصص دارد.
تست های شناسایی ویروس
بر خلاف تست های آنتی بادی، تست های ویروس شناسی، عفونت HIV را با شناسایی مستقیم ویروس، تشخیص می دهند. این تست ها شامل تست شناسایی آنتی ژن ویروس، تست های مبتنی بر اسید های نوکلئیک و کشت ویروس می باشد. این تست ها به دلیل پیچیدگی و هزینه ی بالا، به ندرت مورد استفاده قرار می گیرند.
راه های انتقال
به صورت کلی انتقال ویروس اچ ای وی مثبت از 4 طریق مختلف مقاربت جنسی، استفاده از سرنگ مشترک و آلوده، از طریق خون و فراورده های خونی،از طریق شیردهی مادر به فرزند از فردی به فردی دیگر انجام می شود.
ترشحات جنسی که شامل گلبول های سفید فراوان است از جمله مهم ترین عامل انتقال ویروس در هنگام رابطه جنسی است به همین دلیل رعایت سلامت جنسی و استفاده از کاندوم در حین رابطه به عنوان مهم ترین الزامات ایمنی در مقاربت جنسی توصیه می شود.
خون آلوده و انتقال خون با سرنگ آلوده از راه های انتقال مستقیم فردی به فرد دیگر است و خود می تواند عاملی برای خطر ابتلا به ایدز به حساب بیاید.
مادرانی که کودک شیرخوار دارند نیز از طریق شیردهی به کودک خود به راحتی این ویروس را به فرزند خود منتقل می کنند. کلیه راه های انتقال ایدز از روش های پیشگیری بسیار ساده ای برخوردار هستند که به سادگی می توان با آگاهی از آن از خط ابتلا به ایدز جلوگیری کرد.
درمان بیماری
درمان ویروس ایدز رویای همیشگی پزشکان و بیمارانی است که در سراسر دنیا به این بیماری مبتلا شده اند.
به صورت کلی هنوز درمان قطعی برای ایدز کشف نشده است و در سراسر دنیا راه های پیشگیری از انتقال ایدز را ساده ترین روش برای عدم ابتلا به ویروس HIV می دانند.
دانشمندان در سراسر دنیا سال های بسیاری است که در تلاش اند تا با ارائه واکسن درمانی، واکنش این ویروس کشنده را در بدن بی تاثیر کنند اما هنوز هم درمان قطعی برای آن پیدا نشده است.
محققان با اکتشافات تازه خود در تلاش اند تا دوره پنجره ای ویروس اچ ای وی مثبت، یعنی همان هفته دوم تا ماه ششم را به عنوان دوره ای طلایی برای از بین بردن این بیماری در نظر بگیرند و با کمک DNA و پروتئین ویروسی، این ویروس مرگبار را ضعیف کنند.
برخی از آمارها درباره بیماری ایدز
در جهان بالغ بر 38 میلیون نفر با HIV زندگی می کنند. حدود نیمی از افراد آلوده به HIV زیر ۲۵ سال هستند و قبل از سن ۳۵ سالگی به دلیل ایدز از بین خواهند رفت. ۹۵% تمام آلوده شدگان به HIV/AIDS در کشورهای در حال توسعه هستند اما همچنان HIV بعنوان تهدیدی برای تمامی سنین و ملل باقی است. به همین دلیل است که شاهد توصیه های مختلفی برای پیشگیری از ویروس HIV هستیم.
