بیماری آب سیاه چشم (گلوکوم) چیست؟

آب سیاه به گروهی از بیماریهای چشمی گفته می شود که در آن عصب بینایی دچار آسیب می شود. این عصب اطلاعات بینایی را از محیط به مغز می برد. آسیب به عصب بینایی باعث کاهش بینایی می‌شود که میزان آن به شدت تخریب عصب بینایی بستگی دارد.

بیماری آب سیاه یا گلوکوم (Glaucoma) دومیـن علـت نابینایـی در دنیا میباشد. نزدیـک بـه هفتـاد میلیون نفـر در دنیا و حـدود دو درصد افراد بالای چهـل سـال دچـار ایـن بیمـاری هسـتند. بـرای ایـن بیمـاری، درمان قطعی وجـود نـدارد و درمان‌های موجـود برای کنترل و پیشگیری از نابینایی ناشـی از آن اسـت. لـذا  تشخیص زودرس، درمـان مناسـب و پیگیـری منظـم بیماران از اهمیت خاصی برخوردار اسـت.

به مناسبت روز جهانی گلوکوم مطالبی را درباره این بیماری چشمی می‌خوانیم:

گلوکوم چگونه ایجاد میشود؟

در چشـم دائمـا مایـع شـفافی ترشـح مـی گـردد کـه زلالیـه نام دارد. ایـن مایـع حـاوی مـواد مغـذی اسـت کـه بـه شستشـو و تغذیـه بافـت هـای داخـل چشـم کمـک مـی کنـد. مایـع زلالیـه توسـط اجسـام مژگانی در پشـت عنبیـه تولیـد مـی شـود و از طریـق مردمـک به اتـاق قدامـی در بخـش جلویی چشـم وارد مـی شـود و از طریـق راه هـای مشـبک در زاویـه چشـم (محـل تلاقـی قرنیـه بـا عنبیـه) خـارج مـی گـردد.

ممکن است به دلایل مختلفی انسـداد یـا مانعـی بـر سـر راه خـروج ایـن مایـع در چشـم ایجـاد شـود و زلالیـه نتواند به راحتی از چشـم خـارج گـردد. در این صـورت فشـار داخـل چشـم بـالا رفتـه و موجـب صدمـه به رشـته هـای عصبـی و در نهایت آسـیب میدان بینایـی مـی شـود.

عامل ایجاد آب سیاه (گلوکوم) چیست؟

علـت آب سـیاه معمـولا بـه خاطـر عـدم تعـادل در تولیـد مایـع زلالیـه داخـل چشـمی و میـزان خـروج آن اسـت. دلایـل زمینـه ای ایـن عـدم تعادل بسـته به نـوع آب سـیاه متفـاوت مـی باشـد.

در بعضی موارد عامل ایجاد گلوکوم قابل تشخیص است مانند

 ضربه به چشم، بعضی از اعمال جراحی چشم و بسته شدن زاویه چشم، اما در بسیاری از موارد گلوکوم یک بیماری با علت ناشناخته است و عوامل ژنتیک و محیطی فراوانی در ایجاد آن دخیل هستند.

تمـام افـراد ممکن است به این بیماری مبتلا شوند ولـی ریسـک گروه‌های زیر بیشـتر اسـت:

• سابقه ژنتیکی یا ارثی ابتلا به آب سیاه در فامیل و بستگان درجه یک
• سن بالا (بالای چهل سال)
• بالا رفتن فشار چشم
• دوربینی یا نزدیک بینی
• سابقه صدمات قبلی و التهاب چشمی
• کم بودن ضخامت قرنیه
• سـابقه ابتـلا بـه برخـی بیمـاری هـا ماننـد دیابـت، سـردردهای میگرنـی و بیمـاری فشـار خـون
• استفاده طولانی مدت از کورتیکواستروئیدها

انواع مختلف بیماری

دو نوع اصلی آب سیاه شامل :

• گلوکوم با زاویه بسته حاد
• گلوکوم مزمن یا اولیه با زاویه باز

زاویـه: قسـمت داخلـی چشـم، مـرز بیـن عنبیـه و قرنیـه اسـت کـه محـل تخلیـه (خـارج شـدن) مایـع زلالیـه از چشـم مـی باشـد.

دیگـر انـواع آب سـیاه شـامل گلوکـوم مـادرزادی، گلوکـوم رنگدانـه ای و گلوکـوم ثانویـه (ناشـی از دیگـر مشـکلات چشـمی) مـی باشـد.

گلوکوم اولیه با زاویه باز (POAG) شایع ترین نوع این بیماری است.

علائم گلوکوم چیست؟

• گلوکوم مادرزادی با علائمی از قبیل سفیدی قرنیه، اشک ریزش، ترس از نور و بزرگی چشم ظاهر می‌شود.
• گلوکوم زاویه باز: در اغلب موارد گلوکوم زاویه باز (و همچنین گلوکوم زاویه بسته) مزمن، بیمار متوجه وجود گلوکوم نمی‌شود مگر اینکه بیماری بسیار پیشرفت کند و اختلال در میدان بینایی ایجاد شود.
• گلوکوم زاویه بسته حاد: این بیماری با علائم حاد کاهش دید در چشم، اشک ریزش، ترس از نور، دیدن هاله و رنگین کمان اطراف نورها، تهوع و استفراغ بروز می‌کند. در چنین شرایطی، بیمار باید به صورت اورژانس به چشم پزشک مراجعه کرده و تحت درمان فوری قرار گیرد.

تشخیص

این بیماری در آغاز هیچ علامتی ندارد ولی می تواند در طول چند سال سبب کاهش بینایی و نهایتاٌ کوری شود. تشخیص و درمان زودرس می تواند مانع پیشرفت بیماری و کاهش دید بیمار گردد.

بسیاری تصور می کنند که در صورتی مبتلا به گلوکوم هستند که فشار چشمشان بالا باشد اما همیشه چنین نیست. فشار بالای چشم خطر ابتلا به گلوکوم را افزایش می دهد. بالا بودن فشار چشم الزاماً به معنای ابتلا به گلوکوم نیست.
ابتلا یا عدم ابتلا به گلوکوم بر اثر بالا بودن فشار چشم بستگی به میزان تحمل عصب بینایی در مقابل فشار بالای چشم دارد و این میزان در افراد مختلف متفاوت است. هر چند فشار طبیعی معمولاٌ بین 12 تا 21 میلی متر جیوه است، ولی حتی در این فشار نیز ممکن است شخصی به گلوکوم مبتلا باشد و این نشان می دهد که معاینه چشم اهمیت بسیار زیادی دارد.

چشم پزشک برای تشخیص گلوکوم باید اقدامات تشخیصی زیر را انجام دهد:

• حدت بینایی : (Visual Acuity) در این تست که با استفاده از چارت های بینایی انجام می شود بینایی بیمار در فواصل متفاوت مشخص می شود.
• میدان بینایی: در این تست دید کناری (محیطی) بیمار اندازه گیری می شود. با توجه به اینکه از دست دادن دید کناری یکی از علائم گلوکوم است این تست به تشخیص بیماری کمک می کند.
• اتساع مردمک: در این تست با استفاده از قطره مردمک چشم بیمار متسع می شود و بدین ترتیب چشم پزشک دید بهتری برای معاینه عصب بینایی پیدا می کند. بعد از معاینه ممکن است دید نزدیک تا چند ساعت تار باشد.

• تونومتری: در این تست فشار مایع داخل چشم اندازه گیری می شود.

درمان آب سیاه چشم (گلوکوم)

هر چند گلوکوم علاج قطعی ندارد ولی درمان های رایج بیماری را کنترل می کنند و این تأییدی بر اهمیت تشخیص و درمان زودرس است. بیشتر چشم پزشکان گلوکومی را که تازه تشخیص داده شده است با دارو درمان می کنند. ولی تحقیقات جدید نشان داده است که جراحی با لیزر، جایگزینی مطمئن و مؤثر است.

روش های درمانی گلوکوم شامل موارد زیرند:

درمان دارویی:

شایع ترین نوع درمان زودرس گلوکوم درمان دارویی است. داروهای گلوکوم بصورت قطره های چشمی و قرص تجویز می شوند. این داروها به دو شکل سبب کاهش فشار داخل چشم می شوند؛ بعضی باعث کاهش تولید مایع در چشم شده و بعضی به تخلیه بیشتر مایع از درون چشم کمک می کنند.

داروهای ضد گلوکوم ممکن است تا چند بار در روز تجویز شوند. بیشتر بیماران عوارضی نشان نمی دهند ولی بعضی از این داروهای ممکن است سبب سردرد شده و یا بر روی اعضاء دیگر بدن عوارضی داشته باشند. قطره ها ممکن است سبب سوزش و قرمزی چشم شوند.داروهای ضد گلوکوم باید تا زمانی که به کنترل فشار داخل چشم کمک می کنند مصرف شوند. از آنجا که گلوکوم معمولا علامتی ندارد، گاهی بیماران داروی خود را قطع کرده و یا فراموش می کنند مصرف کنند.

روش های جراحی:

• در جراحی گلوکوم، هدف ایجاد محل خروج جدیدی برای مایع داخل چشم است. هر چند چشم پزشک در هر زمانی ممکن است تصمیم به جراحی بگیرد ولی معمولا این کار را پس شکست درمان دارویی و جراحی لیزری انجام می دهد.
• جراحی در کلینیک یا بیمارستان صورت می گیرد. قبل از جراحی به بیمار داروهایی جهت آرام و شل شدن داده شده و سپس چشم توسط تزریق مواد بی حس کننده در اطراف آن بی حس می شود.
  جراح قطعه کوچکی از بافت سفیدی چشم (صلبیه) را بر می دارد و این باعث بوجود آمدن کانال کوچکی برای عبور مایع درون چشم می شود. سپس قسمت سفید چشم که برداشته شده است با لایه نازک و شفافی از ملتحمه پوشانده می شود.

      مایع از مجرای ایجاد شده و از زیر ملتحمه ای که روی آن را پوشانده عبور کرده و از چشم خارج می شود.

توصیه‌هایی برای پیشگیری:

معاینه مرتب چشم پزشکی و کنترل فشار چشم حداقل هر ۲-۴ سال یکبار در افراد زیر ۳۰ سال و حداقل ۱-۳ سال یکبار در افراد بالای ۴۰ سال توصیه می شود.

در افرادیکـه زمینـه مثبـت خانوادگـی آب سـیاه چشم دارنـد، حداقـل دو بـار ویزیت بیـن سـی تـا چهـل سـالگی توصیـه می شـود.