چگونه از سمپلر درست استفاده کنیم؟
سمپلر یا میکروپیپت ها برای حجم های کم مایعات در محدوده ۱ تا ۱۰۰۰ میکرولیتر ساخته شده اند. پیپت های پلاستیکی یکبار مصرف که دارای علامتی
برای حجم خاصی هستند وجود دارند، این پیپت ها با خاصیت موئینگی پر میشوند .
رایج ترین نوع میکروپیپت ها نوع نیمه خودکار آنها می باشد که از خاصیت جابجائی مثبت (Positive displacement) یا جابجائی هوا (air displacement) برای پیپت کردن استفاده میکنند. مدل های جدیدی نیز وجود دارند که حجم آنها بصورت دیجیتال نمایش داده میشود.
سازندگان زیادی، پیپت های نوع جابجائی هوا (air displacment) را تولید میکنند که همگی از نوع پیستونی هستند. میکروپیپت های جابجائی هوا از یک سر (tip) پلاستیکی یکبار مصرف استفاده میکنند
انواع مختلف دارای قابلیت های مختلف می باشند و اکثرأ توانائی دور انداختن سر استفاده شده را دارند (Tip Rejector).
این سرها یکبار مصرف بوده و احتمال آلودگی را کاهش میدهند. هر چند استفاده از این سرها هزینه را افزایش میدهد. شستشو و بکارگیری این سرها به هیچ عنوان توصیه نمی شود.
دقت و صحت میکروپیپت ها در صورتی که نگهداری آنها براساس روش توصیه شده توسط سازندگان صورت گیرد بسیار ضروری است.
۱۳ نکته‌ی کلیدی به‌منظور حجم‌برداری با سمپلر
استفاده از سمپلرها به منظور حجم برداری از مایعات و نمونه‌های مختلف در آزمایشگاه‌ها، یک فعالیت روزانه و پُرتکرار محسوب میشود و نتایج آزمایش ها صورت گرفته و می‌تواند به طرز چشمگیری تحت تاثیر ۲ عامل عملکرد صحیح سمپلر و تکنیک‌های مورد استفاده توسط کاربر قرار گیرد.
عملکرد سمپلرها به لحاظ دقت و درستی تابع عوامل گوناگونی مانند نظافت، کالیبراسیون و سرویس دوره‌ای سمپلر و همچنین نحوه‌ی استفاده‌ی صحیح از آن است که رعایت تمامی این موارد در بدست‌آوردن نتایجی صحیح و دقیق، جزو موارد ضروری محسوب میشود.
از میان عوامل ذکر شده در بالا، تسلط بر تکنیک‌های حجم‌برداری با سمپلر، از جمله مهارت‌هایی است که هر پرسنل آزمایشگاهی باید آن را بدست آورد و چنانچه به هنگام حجم‌برداری، این تکنیک‌ها رعایت نشوند، نه تنها نتایج آزمایش‌ها را با مشکل مواجه می‌سازد، بلکه موجب هدر رفتن وقت و افزایش هزینه‌ها خواهد شد.
نکات کلیدی مربوط به حجم‌برداری با سمپلر
۱- از سمپلری استفاده نمایید که دارای حجم نامی مناسب است
چنانچه در آزمایشگاه از سمپلرهای حجم متغیر استفاده می‌کنید، به منظور به حداقل رساندن خطاهای اندازه‌گیری و ایجاد نتایج قابل اطمینان، حتما از سمپلری استفاده نمایید که حجم نامی آن (بیش‌ترین حجمی که می‌توان توسط سمپلر انتقال داد) به مقدار نمونه‌ای که قصد حجم‌برداری از آن را دارید، نزدیک باشد.
۲- از نوک سمپلرهای باکیفیت و مناسب استفاده کنید
لازم است توجه داشته باشید که نوک سمپلر مورد استفاده، کاملا متناسب با سمپلر شما انتخاب شده باشد. به این منظور باید اندازه و چفت‌شدگی مناسب نوک سمپلر بر روی سمپلر بررسی شود. این امر از بروز نشتی جلوگیری کرده و در نتیجه دقت حجم‌برداری را افزایش میدهد.
همچنین، پس ازحجم‌برداری از یک نمونه و به‌منظور حجم‌برداری از یک مایع دیگر، حتما از یک نوک سمپلر جدید استفاده نمایید. دقت کنید که استفاده‌ی مجدد از نوک سمپلرها، احتمال ایجاد آلودگی متقاطع را بیشتر کرده و دقت نتایج شما را به‌خطر خواهد انداخت.
۳- پیش از شروع مراحل حجم برداری، مطمئن شوید که دمای نمونه، سمپلر و نوک سمپلر با دمای محیط یکسان هستند
اختلاف دما بین نمونه، سمپلر و نوک سمپلر یکی از عوامل موثر در ایجاد خطاهای حجم برداری است. به منظور کاهش میزان خطا و افزایش دقت در حجم برداری، لازم است تا نمونه، سمپلر و نوک سمپلر، حداقل به مدت ۲ ساعت پیش از شروع حجم برداری در دمای محیط قرار داده شوند.
۴- از روش حجم برداری مناسب استفاده نمایید
یکی از مهم‌ترین نکات حجم‌برداری با سمپلر، انتخاب روش حجم برداری مناسب است. بسته به ماهیت نمونه‌های موجود در آزمایشگاه ها و همچنین نیاز آزمایشگاهی، لازم است تا از روش‌های حجم برداری متفاوتی استفاده شود. بنابراین جهت کاهش میزان خطاهای اندازه‌گیری، لازم است تا ابتدا شرایط آزمایش حجم‌برداری خود را در نظر گرفته و سپس از روش حجم برداری صحیحی استفاده نمایید.
۵- دکمه‌ی حجم برداری سمپلر را با سرعت یکنواخت فشار دهید و یا رها نمایید
رعایت نکردن سرعت یکنواخت در حین کار با دکمه‌ی حجم برداری سمپلر ممکن است باعث به وجود آمدن حباب‌های هوا در نوک سمپلر شود و دقت حجم برداری را کاهش دهد.
۶- پیش از اقدام به حجم‌برداری حتما نوک سمپلر خود را مرطوب (pre-wetting) کنید
مرطوب‌کردن نوک سمپلر یکی دیگر از نکات حجم‌برداری است که باید پیش از انجام هر حجم‌برداری صورت گیرد. این عمل باعث خواهد شد تا سطح داخلی نوک سمپلر مرطوب شده و دقت حجم‌برداری افزایش یابد. به منظور مرطوب‌کردن نوک سمپلر چند مرتبه نمونه را به داخل نوک سمپلر مکش کرده و سپس در ظرف نمونه تخلیه کنید.
۷- در حین حجم برداری با سمپلر، همواره سمپلر را به صورت عمودی نگه دارید و سعی کنید که نوک سمپلر با دیواره ظرف تماس پیدا نکند
زمانی که قصد دارید از یک نمونه حجم برداری کنید، لازم است تا سمپلر را به صورت عمودی وارد ظرف حاوی نمونه کرده و پس از مکش مایع به داخل نوک سمپلر نیز، آن را به صورت عمودی از ظرف خارج نمایید. رعایت این نکته باعث میشود تا نمونه، در اثر برخورد نوک سمپلر با دیواره‌ی ظرف، از دهانه‌ی نوک سمپلر خارج نشود.
۸- نوک سمپلر را تا عمق مناسبی فرو ببرید
یکی از نکات حجم‌برداری با سمپلر که نیاز است مورد توجه قرار گیرد، عمق فرو بردن نوک سمپلر درون نمونه است. فرو بردن بیش‌از اندازه‌ی نوک سمپلر درون نمونه باعث میشود تا قطرات مایع بر روی نوک سمپلر باقی‌‌‌مانده و حجم بیش‌تری از نمونه به ظرف هدف منتقل شود و در نتیجه خطاهای اندازه‌گیری سمپلر افزایش یابد. به‌همین ترتیب در صورتی که نوک سمپلر به‌اندازه‌ی کافی در نمونه فرو نرود، احتمال تشکیل حباب‌های هوا در نوک سمپلر افزایش پیدا کرده و دقت آزمایش تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
جهت آگاهی از عمق مناسب فروبردن نوک سمپلر در شرایط مختلف می‌توانید از جدول زیر کمک بگیرید.
|
عمق فرو بردن نوک سمپلر (mm) |
مقدار حجم برداری |
|
۱ |
0.1-1µl |
|
۲-۳ |
1-100µl |
|
۲-۴ |
100-1000µl |
|
۳-۶ |
1-10ml |
۹- پس از مکش نمونه به داخل نوک سمپلر، مکث کوتاهی کنید
پس از انجام مرحله‌ی حجم‌برداری و مکش نمونه به داخل نوک سمپلر، ابتدا به مدت یک ثانیه صبر کرده و سپس نوک سمپلر را از ظرف حاوی نمونه خارج نمایید. بدین ترتیب نمونه فرصت کافی برای ورود به درون نوک سمپلر را خواهد داشت.
۱۰- هنگام تخلیه‌ی نمونه به داخل ظرف هدف، نوک سمپلر را بررسی نمایید
پیش از تخلیه‌ی نمونه در ظرف هدف، در صورت مشاهده‌ی قطراتی از نمونه بر روی نوک سمپلر، به دقت نوک سمپلر را با یک پارچه‌ای استریل بدون کرک، تمیز نمایید. حتما توجه داشته باشید که پارچه به هیچ عنوان با خروجی نوک سمپلر تماس پیدا نکند زیرا در این صورت نمونه جذب پارچه خواهد شد.
۱۱- هنگام تخلیه‌ی نمونه، سمپلر را با زاویه ۴۵ درجه نسبت به دیواره‌ی ظرف نگه دارید
به‌منظور تخلیه‌ی کامل نمونه در ظرف هدف، توصیه میشود تا هنگام تخلیه‌ی نمونه، سمپلر را با زاویه‌ی ۴۵ درجه نسبت به دیواره‌ظرف نگه دارید.
همچنین توجه داشته باشید که پس از تخلیه‌ی نمونه و هنگام خارج کردن سمپلر از ظرف، حتما نوک سمپلر با دیواره‌ی ظرف هدف در تماس باشد. این عمل باعث میشود تا قطراتی از نمونه که بر روی نوک سمپلر باقی مانده است، به طور کامل به داخل ظرف منتقل شود.
۱۲- زمان در دست داشتن سمپلر را به حداقل رسانید
یکی از نکات حجم‌برداری با سمپلر، ثابت نگه‌داشتن دمای نمونه تا حد امکان است. بنابراین به‌منظور کاهش انتقال گرمای دست به سمپلر و در نتیجه کاهش خطاهای حجم‌برداری، سعی کنید تا زمان در دست نگه‌داشتن سمپلر را به حداقل رسانید و به محض اتمام مراحل حجم‌برداری، سمپلر را بر روی پایه سمپلر قرار دهید.
توجه داشته باشید که استفاده از دستکش به‌منظور کاهش انتقال گرما و جلوگیری از آلوده شدن دست، ضروری است.
۱۳- در طول مدت حجم‌برداری، بدن خود را در وضعیت مناسب و راحتی قرار دهید
رعایت اصول ارگونومی نیز یکی از نکات اساسی هنگام حجم‌برداری با سمپلر است. قرارگیری در یک وضعیت بدنی مناسب و راحت، به کاربر کمک می‌کند تا فرآیند حجم‌برداری را با دقت بیش‌تری انجام دهد.
همچنین لازم است تا حتما در صورت حجم برداری های مکرر و استفاده‌ی مداوم از سمپلر، طی فواصل کوتاهی استراحت کنید. بدین ترتیب احتمال ابتلا به اختلالات ناشی از آسیب فشار تکراری کاهش خواهد یافت.
جمع‌بندی
کسب مهارت در حجم‌برداری نیز مانند هر عمل دیگری نیازمند تمرین بسیار است و یک تکنسین آزمایشگاهی با کسب تجربه‌ی بیشتر، قادر خواهد بود تا به نتایج بهتری دست پیدا کند.
با رعایت نکات حجم‌برداری هنگام کار با سمپلر، می‌توان میزان خطاهای حجم برداری را تا حد قابل توجهی کاهش داد. در این مقاله سعی شده تا نکات حجم‌برداری با سمپلر به طور کامل توضیح داده شوند و پرسنل آزمایشگاهی با به‌کارگیری این تکنیک‌ها در حین کار با سمپلر به نتایج قابل اطمینانی دست یابند.
کنترل کیفی سمپلر
بررسی دقت و صحت سمپلرهای دستی 3 تا 4 بار در سال توصیه شده است که انجام حداقل دوبار الزامی می باشد . این بررسی با استفاده از روش های توزین و رنگ سنجی قابل انجام است . به علت نبود ترازوهائی با حساسیت کافی در آزمایشگاه های معمولی برای کنترل سمپلر( تا یک صدم میلی گرم) ، روش رنگ سنجی تحت شرایط موجود قابل اطمینان تر است .
در این روش با استفاده از یک محلول رنگی با جذب پایدار در طول زمان (مثل رنگ سبزخوراکی در طول موج 620- 630 نانومتر و یا پارانیتروفنل در طول موج 401-405 نانومتر) دقت و صحت عملکرد سمپلر کنترل می شود.
جهت انجام برنامه کنترل کیفی ، سمپلرها ، در کارهای روتین به دو گروه 10-100 میکرو لیتر و 100- 1000 میکرولیتر تقسیم می شوند که برای هر گروه باید یک محلول ذخیره از رنگ سبز تهیه نمود .
برای گروه 10-100 میکرولیتر ، تهیه محلول mg/dl 155 رنگ سبز خوراکی ضروریست که از حل کردن 155میلی گرم پودر رنگ سبز در 100 میلی لیتر آب مقطر تهیه می گردد و برای گروه 100- 1000 میکرو لیتر می بایست محلول ذخیره mg/dl 5/15 رنگ سبز خوراکی را از حل کردن mg 5 /15 پودر در 100 میلی لیتر آب مقطرتهیه نمود .
غلظت محلول های ذخیره به گونه ای انتخاب شده است که محلول mg/dl 155پس از رقیق شدن به نسبت101 /1 و محلول mg/dl 5 /15پس از رقیق شدن به نسبت 11 /1 جذبی حدود 4 /0 داشته باشد، زیرا اسپکتروفتومترها در محدوده جذبی 4 /0 کمترین خطای عملکردی را نشان می دهند.
هنگام استفاده از پارانیتروفنل نیز سمپلر ها به دو گروه تقسیم می شوند و برای هر گروه یک محلول ذخیره تهیه می شود . برای گروه 100-10 میکرولیتر ، پارانیتروفنل با غلظت 42 میلی گرم در دسی لیتر و برای گروه 1000-100 میکرولیتر پارانیتروفنل با غلظت 42 میلی گرم در لیتر تهیه می شود. برای تهیه رقت از سود 01/0 نرمال استفاده می شود. تاکید می شود که تهیه stock پارانیتروفنل و رقت های لازم ، به ترتیب با استفاده از آب مقطر و سود 01/0 نرمال انجام می گردد.
کنترل دقت
پس از آماده نمودن 10 لوله آزمایش و انتخاب محلول ذخیره رنگی متناسب با حجم سمپلر مورد کنترل ، با توجه به جدول زیر مقدار مشخصی آب مقطر با دقت بسیار زیاد به لوله ها اضافه می شود ، سپس به کمک سمپلر مورد کنترل محلول رنگی کشیده شده و به لوله ها اضافه می شود . پس از مخلوط کردن محتویات لوله ها ، میزان جذب نوری هر 10 لوله در مقابل آب مقطر قرائت می گردد.
ضریب رقت حاصله حجم آب برحسب میلی لیتر مقدار رنگ برحسب میکرولیتر حجم سمپلر
1/101 1 10 10
1/101 2 20 20
1/101 2.5 25 25
1/101 5 50 50
1/101 10 100 100
1/11 2 200 200
1/11 5 500 500
1/11 10 1000 1000
در صورت انتقال صحیح حجم آب ، اختلاف در جذب نوری لوله ها به اختلاف در حجم رنگ انتقالی توسط سمپلر نسبت داده می شود. بدین ترتیب محاسبه ضریب انحراف معیار (CV%) بین 10 خوانده معرف مقدار عدم تکرارپذیری در سمپلر خواهد بود. در کارهای روزمره حداکثر 3% خطای عدم دقت قابل قبول است.
کنترل صحت
جهت کنترل صحت عملکرد سمپلر ،وجود بالن ژوژه های کلاس A 10 و 100 میلی لیتر و پی پت های کلاس A 1 و 10میلی لیتر ضروری می باشد .
برای انجام این آزمایش با استفاده از پی پت و بالن ژوژه رقت های 101/1 و 11/1 از محلول رنگ سبز خوراکی تهیه می گردد، که به ترتیب برای تهیه رقت 101/ 1 ، یک میلی لیتر رنگ سبز خوراکی به بالن ژوژه حاوی 100میلی لیتر آب مقطر و برای تهیه رقت 11/1، ده میلی لیتر رنگ سبز خوراکی به بالن ژوژه حاوی100 میلی لیتر آب مقطر اضافه می گردد. پس از مخلوط نمودن محتویات بالن ها، جذب نوری هر رقت از محلول رنگی حداقل سه بار قرائت شده و پس از محاسبه میانگین، مقدار بدست آمده به عنوان مقدار مورد انتظار (Expected) در نظر گرفته می شود . میزان عدم صحت با استفاده از فرمول Bias برای هر سمپلر محاسبه می گردد .
میانگین جذب بدست آمده از هر سمپلر در مرحله ارزیابی عدم دقت _ میانگین جذب نوری در بالن
ژوژه (جذب واقعی)
100 * Bias % = ____________________________________________
جذب نوری در بالن ژوژه
در کارهای روزمره حداکثر5% عدم صحت قابل قبول می باشد.
نکات کنترل کیفی سمپلر
1- ضربه به سمپلر می تواند این وسیله را از کالیبراسیون خارج نماید.
2- با انتخاب سر سمپلر مناسب حجم محلول برداشتی باید در حدی باشد که مایع وارد قسمت های داخلی نگردد.
3- تماس دست با نوک سمپلرآلوده ممنوع است.
4- در صورت مکش محلول های اسیدی و سایر مواد با خاصیت خورندگی باید بخش نگهدارنده سر سمپلر (Tip-holder) باز شده و پیستون و حلقه پلاستیکی(O-ring) بخوبی با آب مقطر شسته شود.
5- هرگز نباید سمپلر حاوی محلول به پهلو زمین گذاشته شود.
6- هرگز نباید سمپلرهای متغیر را بر روی حجمی خارج از محدوده حجمی ادعائی آن تنظیم نمود.
7- کلیه عملیات مربوط به سرویس ونگهداری می بایست ثبت و نگهداری شود.
laboratory-engineer.rozblog.com
مطالب بیشتر
