خون مخفی در مدفوع نشانه ی مهمی برای تشخیص بیماری های کولون (روده ی بزرگ) است. خون مخفی یا Occult blood حالتی است که خون یا بقایای آن در مدفوع وجود دارد اما با چشم قابل دیدن نیست.

این مشکل فقط با آزمایش OB قابل شناسایی است. این آزمایش بسیار ساده و ارزان بوده و از آنجا که بیـش از نیمـــی از سرطان ها (غـیر از انـواع پوستی) مربوط به لوله‌ی گوارش است، برای افراد بالای 50 سال هر 6 ماه یکبار برای غربالگری توصیه می شود.

انواع روش های آزمایش خون مخفی در مدفوع

تست خون مخفی یا Fecal Occult Blood Test (OB, FOBT) به 3 روش کلی شیمیایی، ایمونولوژیک و فلوریمتری انجام می شود. روش های شیمیایی به دلیل آسان تر و در دسترس بودن رایج تر است.

روش های شیمیایی میـر (Meyer)، روش گایـاک (Guaiac)، روش اوتولیدیـــن (O-Tolidine)، روش الکل پیرامیدین (Alcohol pyramidine)  و کیت های تجاری، همگی بر اساس فعــالیت پراکسـیدازی همـوگلوبیـن است.

در اثر فعــالیت پراکسـیدازی همـوگلوبیـن روی پراکسید هیدروژن، اکسیژن آزاد شده و کروموژن موجود در هر یک از معرف های میر، گایاک و… را اکسید می کند. اکسیداسیون معرف رنگ زا با تولید رنگ آبی، سبز-آبی یا صورتی مشخص می شود. این رنگ ها نشانه ی مثبت بودن نتیجه آزمایش و وجود خون مخفی در مدفوع است.

بررسی حساسیت روش های شیمیایی

در یک فرد سـالم روزانه حــدود 200-100 گـرم مدفـوع بـا 3-2 میلی لیـتر خون دفع میشود. این مقــدار خـون معـادل 3-2 میلـی گـرم هموگلوبین به ازای هر گرم مدفوع است. پراکسیداز موجـود در این مقدار هموگلوبیـن قـادر بـه تغیـیر رنـگ معرف هـا و کیت های OB نمی باشد. اما دفع خون بیش از این مقدار از نظر بالینی دارای اهمیت است. به همین دلیل توصیه می شود از حساس ترین و دقیق ترین روش های ممکن برای انجام تست OB استفاده شود.

روش های شیمیایی درون لوله و یا بر روی کاغذ واتمن انجام می‌شوند.

تست OB با روش لوله:

مقـداری از مدفــــوع (بـه انـدازه یک نخود) را با 5 میلی لیتـر آب مقطر در یک لولـــه آزمایــــش همـوژن نموده و سـپس 3-2 قطـره از معرف کروموژن، 3-2 قطره از اسید استیک گلاســیال، 3-2 قطره آب اکسیژنه تازه 1 % بـه آن اضافه میکنیم.  پس از مخلوط شدن با اپلیکاتور چوبی بــزرگ، تغیـیر رنـگ پس از 60 تا 90 ثانیه باید ثبت شود.

تست OB با روش کاغذ:

در کیت های رپید روی کاغذ نیتروسلولز معرف آغشته شده و بعد از قرار دادن مدفوع روی کاغذ آزمایش انجام خواهد شد. ابتــدا از سوسپانسـیون تهیـه شده از مدفـوع بـا روش فـوق 2-1 قطـره برداشـته شـده و روی کاغذ واتمن (کاغذی از جنس نیتروسلولز) ریخته میشود. سپــــس بـا ترتیـب ذکـر شده یــک قطـره از معـرف، اسـید استیـــک و آب اکسـیژنه اضافـه شده و نتیجـه پـس از 60 تـا 90 ثانیـــه ثبــت میشود.

• در روش اســتفاده از معـرف مـیر نیـازی بــــه اضافـه کـــردن اســـید اســتیک نمیباشد.

حساس ترین روش

طبق بررسی های صورت گرفته حساس ترین روش آزمایش خون مخفی در مدفوع، روش میر بود. این روش میتواند خونریزی هـای پـاتولوژیـک دسـتگاه گـوارش را در میزان 10-5 میلی لیتر شناسایی کند. بعد از این روش حساس ترین روش ها به ترتیب گایاک، الکل پیرامیدین و هماتیپ می باشند. روش هماتیپ دارای حداقل حساسیت بوده و خونریزی کمتر از 5 /81 میلیلیتر در روز را نمی تواند تشـخیص بدهـد.

در بین معرف های شــیمیایی رایـج یـا کیت هـای تجـارتی تشخیص OB ،معرف یا کیتی که بتواند خونریزی بیــش از 10-5  میلی لیتر یا 10-5 میلیگرم هموگلوبین را در هر گــرم از مدفوع مشخص کند، دارای حساســیت و ویـژگـی بسـیار خوبی است.

معــرف مـیر نسـبت بـه سـایر معرف هـا ترجیـح داده میشود. به خصوص با درصد حساسیت نزدیک به 100 %و مواد تشکیل دهنده آن که فاقد اثر سرطان زایی می باشد.

شدت تغیـیر رنـگ رابطـه مســـتقیم بــا فعــالیت آنزیــم پراکسیداز یا مقــدار خـون در مدفـوع دارد کـه شـدت آن از صفر، +1 تا +4 نشان داده شده است. اگر در نمونه مدفوع خون نباشــد یـا مقـدار آن در حـدی نباشد که بتوان پراکسیداز آن را انـدازه گـیری نمـود، شـدت صفر و اگر تغییر رنگ مختصر باشد Trace در نظر گرفتـه میشود و تغییر رنگ های غلیظ بر حسب غلظت به روش ذکر شده گزارش میگردید. یون آهـن موجـود در هـم (Heme) همــوگلوبیــن نقــش کاتالیزور تشدید کننده دارد.

نکات مهم در نمونه گیری و انجام آزمایش OB:

• حداقل باید 5 گرم مدفوع در ظرف‌های مخصوص استریل (قوطی استول) جمع آوری شود.
• نمونه نباید با موادی مانند ادرار، آب و یا دستمال توالت آلوده شود.
• برای نمونه گیری کودکان از کیسه‌های مخصوص استفاده می‌شود (نمونه ی داخل پوشک برای آزمایش مناسب نیست.)
• نمونه‌گیری در زمان قائدگی و یا تداخل خون ادرار با مدفوع روی نتیجه آزمایش اثر می‌گذارد.
• 48 – 72 ساعت مواد دارای فیبر غذایی بالا میل نمایید.
• از خوردن گوشت قرمز، جگر، گوشت­ های فرآوری شده (سوسیس و کالباس)، سبزیجاتی مانند چغندر (لبو)، کلم بروکلی، گل ­کلم، ترب، تربچه، قارچ، هویج‌فرنگی، شلغم، میوه‌های حاوی ویتامین C به مدت 4 روز خودداری شود.
• 7 روز قبل از انجام آزمایش داروهای زیر مصرف نشود: انواع داروهای آهن، ویتامینC، دیوریتیک­ های تیازیدی، رزرپین، داروهای استروئیدی، داروهای ضد التهاب (مانند ایبوپروفن، ایندومتاسین، دیکلوفناک سدیم و آسپرین، سالیسیلات اسید، کلشی­سین، آنتی­اسیدها و ترکیبات ید ­دار)