اپیدمی ها در طول تاریخ
اپیدمی ها یکی از دشمنان سرسخت، ماندگار و کشنده تاریخ بشر محسوب می شوند و جامعه بشری از گذشته تا کنون مرتب با اپیدمی های متعددی مواجه شده است و شاید هیچ جنگ و بلای طبیعی همچون سیل و زلزله به اندازه اپیدمی ها در جوامع بشری کشته به جای نگذاشته است.
دکتر حمید سوری دکترای تخصصی اپیدمیولوژی در گفت و گو با خبرنگار روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره تاریخچه مهم ترین اپیدمی های قرون اخیر توضیح داد: بشر ابتدا در برابر اپیدمی ها بسیار دست و پا بسته بود و چون در گذشته واکسن و روش های مقابله با اپیدمی وجود نداشت، اپیدمی ها به قدری کشت و کشتار می کردند تا دیگر فرد حساسی در جامعه باقی نمی ماند.
یعنی برای خاموش شدن اپیدمی باید ایمنی به صورت طبیعی در افراد ایجاد می شد، مانند اپیدمی هایی مانند آبله که تا قبل از کشف واکسن، در جامعه بسیاری از افراد را مبتلا می کرد و عده ای بر اثر ابتلا فوت می شدند و عده ای جان سالم به در می بردند تا رفته رفته اپیدمی خاموش می شد.
شعله هایی که خاموش نمی شد
شیوع اپیدمی در آن دوره ها مانند آتش گرفتن ساختمانی بود که کسی برای خاموش کردن آن نمی تواند کاری انجام دهد و تا زمانی که ماده سوختنی در آن ساختمان وجود دارد آتش شعله ور می ماند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به گستردگی و رعب آور بودن اپیدمی ها در قرون گذشته افزود: در آن دوران چیزی به نام بیمارستان وجود نداشت و افرادی که مشکوک به ابتلا بودند در جایی مانند قلعه محبوس می شدند و به علت مواجهه با افرادی که بیماری های متنوعی داشتند مرگ آنان به زودی فرا می رسید.
یکی دیگر از مهمترین اپیدمی های تاریخ بشر که بالاترین میزان مرگ بر اثر آن ثبت شده اپیدمی طاعون یا مرگ سیاه در قرن چهاردهم میلادی است که برآورد می شود حدود ۲۰۰ میلیون نفر را در کره زمین قربانی کرده باشد. این اپیدمی نیز از چین، مغولستان و خاور دور شروع شد و آسیا را در نوردید و نیمی از جمعیت اروپا را به کام مرگ کشید.
وی با اشاره به اپیدمی طاعون لندن در قرن هفدهم میلادی گفت: این اپیدمی باعث ۱۰۰ هزار مرگ در لندن شد، همچنین طاعون روسیه در قرن هجدهم نیز حدود ۱۰۰ هزار نفر کشته داشت.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه افزود: اپیدمی هایی مانند وبا، آبله، طاعون و تیفوس از معمول ترین اپیدمی هایی است که بشر آن ها را تجربه کرده است.
شپشی که یک ارتش را شکست داد!
اهمیت این اپیدمی به قدری است که در تاریخ گفته می شود عامل شکست ناپلئون در جنگ با روسیه مقابله نظامی نبود، بلکه یک شپش باعث شد تیفوس در بین سربازان گسترش پیدا کند و در نهایت ارتش ناپلئون شکست بخورد.
قرنطینه
وی با اشاره به اقدام ونیزی ها در قرن چهاردهم میلادی برای دور از شهر نگاه داشتن کشتی هایی که به ونیز می آیند به مدت ۴۰ روز، گفت: ونیزی ها دریافته بودند که بسیاری از بیماری ها از کشتی هایی که به این بندر می آیند منتقل می شود به همین خاطر تصمیم گرفتند تا ۴۰ روز به این کشتی ها اجازه ورود به شهر را ندهند تا اگر علائم بیماری در آن ها متظاهر نشد اجازه ورود به شهر را داشته باشند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی یادآور شد: ریشه واژه «کوارنتی» به معنای قرنطینه از همان محدودیت ۴۰ روزه گرفته شده است.
دکتر سوری با بیان اینکه همین اقدام ظاهرا ساده توانست تا حد زیادی از مرگ های ناشی از بیماری های واگیر در ونیز جلوگیری کند، گفت: کشورها و جوامع دیگر این اقدام را از ونیزی ها آموختند و قرنطینه را بنا گذاشتند و به همین خاطر از قرن چهاردهم به بعد پاندمی ها و اپیدمی های جهانی کمتر مشاهده شد.
اپیدمی های ویروسی
بیشتر اپیدمی هایی که قبل از قرن پانزدهم و شانزدهم و حتی قرن هفده و هجده رخ می داد، بیماری های باکتریایی مانند طاعون و وبا بود اما بعدتر اپیدمی های دستگاه تنفسی مانند انواع آنفلوانزاها بیشتر شد.
آنفلوانزای اسپانیایی
یکی از شدیدترین آنفولانزاها اواخر قرن نوزدهم رخ داده است. این پاندمی حدود یک میلیون نفر کشته داد و بعد از آن نیز در اوایل قرن بیستم اپیدمی آنفولانزای اسپانیایی رخ داد که در کشورهای مختلف پخش شد و بین ۲۰ تا ۵۰ میلیون نفر کشته برجای گذاشت.
شیوع آنفولانزای آسیایی
در حدود سال ۱۹۵۸ این آنفولانزا نیز حدود ۱۲۰ هزار نفر کشته داشت و بعد از آن نیز پاندمی های دیگری رخ داد که معروف ترین آن ها پاندمی ایدز بوده که از سال ۱۹۸۱ که عامل بیماری زا شناخته شد، تا کنون سالانه باعث مرگ یک میلیون نفر شده است.
سایر اپیدمی ها
شیوع آنفلوانزای خوکی که در سال های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰باعث مرگ ۵۰۰ هزار نفر شد.
آنفولانزای پرندگان، ابولای آفریقایی در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ با حدود ۱۳ هزار قربانی از آخرین بیماری هایی بودند که تا قبل از کووید ۱۹ اپیدمی شدند.
مرگ سیاهی که ۷ سال طول کشید!
دکتر سوری درباره مدت زمان شیوع این اپیدمی ها توضیح داد: طاعون در قرن چهاردهم میلادی حدود هفت سال به طول انجامید و ۲۰۰ میلیون کشته داد، آنفولانزای اسپانیایی، آسیایی و خوکی نیز هر یک حدود دو سال طول کشیدند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: البته در گذشته بشر در برابر اپیدمی ها دست و پا بسته بود، زیرا نه به واکسن و راه های درمان دسترسی داشت و نه اینکه بیمارستان به شکل امروزی وجود داشت، بنابر این طول اپیدمی ها در گذشته طولانی تر بوده است.
اپیدمی ها در تاریخ ایران
وی درباره اپیدمی هایی که در داخل کشور شیوع داشته است، اظهار کرد: در زمان ساسانیان یعنی حدود قرن هفتم میلادی بیماری طاعون فراگیر شد که طاعون شیرویه نامیده شد و باعث مرگ نیمی از جمعیت ایران آن زمان شد.
دکتر سوری اضافه کرد: در سال ۱۲۳۷ هجری شمسی نیز اپیدمی آبله رخ داد، همچنین طاعونی که در قرن چهاردهم میلادی در جهان اپیدمی شد، در ایران نیز حدود یک سوم جمعیت را از بین برد.
وی با بیان اینکه وبا در زمان ناصرالدین شاه قاجار و تیفوس نیز در زمان جنگ جهانی دوم در کشور باعث مرگ و میر شد، ادامه داد: همچنین ویروس سارس نیز در سال ۲۰۱۳ و آنفولانزای پرندگان در سال ۲۰۱۵ نیز در کشور عوارضی را ایجاد کرد.
پاندمی COVID-19
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه به برخی از اپیدمی ها، تهدید کننده گفته می شود، گفت: این اپیدمی ها باعث ایجاد شرایط بسیار بدی می شوند، ویروس کرونا که در سال ۲۰۱۹ در جهان به پاندمی تبدیل شد نیز از نوع اپیدمی هایی است که الگوی آن به شکل حاد پیش رونده و از نوع تهدید کننده است.
دکتر سوری افزود: این اپیدمی از نوع حاد است زیرا در یک دوره کوتاه در بدن فرد مستقر می شود و در عرض حدود دو تا سه هفته ایجاد بیماری می کند؛ این بیماری از نوع مزمن نیست و اپیدمی آن پیش رونده است، زیرا از یک دوره زمانی شروع می شود و روند افزایشی پیش می گیرد تا به سطح پلاتو برسد و بعد اگر تمهیدات لازم انجام بگیرد، رو به خاموشی می رود.
این اپیدمی ها یا مرگ زیاد در جامعه ایجاد می کنند و یا اینکه خطر انتشار آن ها بسیار زیاد است. همچنین ممکن است خطر انتشار جهانی داشته باشند و یا اینکه ضررهای اجتماعی و اقتصادی شدیدی را به جامعه تحمیل کنند.
دکتر سوری در پایان با بیان اینکه اپیدمی های تهدید شونده زمانی حادث می شوند که واکسیناسیونی برای آن ها وجود ندارد، گفت: بنابراین در حال حاضر ما با بیماری کرونا به عنوان یک اپیدمی تهدید کننده رو به رو هستیم و این اپیدمی بار خیلی سنگینی را به جوامع تحمیل می کند و برای به حداقل رساندن آسیب های جانی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی ناشی از این ویروس باید اقدامات لازم انجام شود.
