طبیعی یا غیرطبیعی؟

تعیین مرز دقیقی بین سطح «نرمال» و«غیر نرمال» D-dimer که به منظور هر شخصی قابل تعمیم باشد، امکان‌پذیر نمی باشد. اغلب افراد در هر زمان مشخصی مقداری D-dimer در سیستم گردش خون خود داریم به این دلیل است که حوادث زندگی روزمره به طور کلی مقدار مشخصی از ضایعه‌ها را در رگ‌های خونی مختلف تولید می‌کند که منجر به لخته شدن خون می‌شود.

دامنه سطح D-dimer مرتبط با زندگی روزمره -یعنی در افرادی که آمبولی ریوی، ترومبوز سیاهرگ عمقی یا هر بیماری دیگر با درجه غیر عادی لخته شدن خون ندارند- نسبتاً گسترده است.

پس بنابراین هر اندازه آستانه‌ای که بخواهد سطح D-dimer «نرمال» را از «عیر نرمال» جدا کند کمی خودسرانه به نظر می آید. به جهت برآورد مفید‌ترین مقدار مرز بین سطح نرمال و غیر نرمال D-dimer، آزمایشگاه‌ها باید حتما به آمار جمعیت وابسته باشند.

اکثر آزمایشگاه‌ها سطح D-dimer ۵۰۰ نانوگرم در میلی‌لیتر یا بالاتر را «غیرطبیعی» می‌دانند. ولی هر مقدار آستانه‌ای که ممکن است در آزمایشگاهی به رسمیت شناخته شود، پزشک باید عدم‌دقت ذاتی را در تعیین آن سطح آستانه در نظر بگیرد.

به همین ترتیب، همیشه یک سطح D-dimer که تقریبا از حد مرز کمتر است، به این معنی نیست که لخته شدن خون به صورت غیر نرمال است. نتیجه نهایی این است که تست D-dimer عموماً جواب قطعی نمی‌دهد.

بالا بودن سطح D-dimer

در زمان تفسیر آزمایش D-dimer سطح بالا، پزشک باید این حقیقت مهم را در نظر بگیرد که وضعیت لخته شدن خون فعال را می‌ت وان با بسیاری از شرایط جدا از آمبولی ریوی یا ترومبوز سیاهرگ عمقی، از جمله شرایط زندگی روزمره و همچنین بیماری‌های دیگر توضیح داد.

مواردی که با سطوح بالای D-dimer مرتبط هستند عبازت هستند از:

• سن بالای ۶۰ سال
• مصرف دخانیات
• نژاد: افراد سیاه‌پوست به احتمال بیشتری سطح D-dimer بالایی دارند
• بی‌تحرکی
• بارداری
• اعمال جراحی اخیر
• فیبریلاسیون دهلیزی
• سندروم کرونر حاد
• ضربه
• خونریزی دستگاه گوارشی فوقانی (GI hemorrhage)
• شوک
• غده بدخیم
• عفونت
• کم‌خونی داسی شکل
• مسمومیت حاملگی بدون تشنج
• بیماری حاد کبدی
• انعقاد درون رگی منتشر

لیست بالا از بیماری‌ های مرتبط با بالا رفتن سطح D-dimer، اغلب اطمینان از این که چه چیزی باعث بالا رفتن سطح آن در خون می‌شود را کمی سخت می کند.

زمان مفید بودن آزمایش

با وجود این محدودیت‌های ذاتی، موارد متعددی وجود دارد که آزمایش D-dimer در پزشکی بالینی مفید است. این موارد شامل:

• آمبولی ریوی

ییشتر اشخاصی که اخیرا مبتلا به آمبولی ریوی شده‌اند، سطح D-dimer بالایی خواهند داشت. با این حال، از آنجا که بسیاری از شرایط باعث بالا رفتتن سطح D-dimer می گردد، از این آزمایش به تنهایی نمی‌توان برای تشخیص آمبولی ریوی استفاده کرد.

امروزه، از تست D-dimer برای تعیین نیاز به آزمایش های بیشتر به همراه برآورد رسمی خطر ابتلا به آمبولی ریه در فرد استفاده می گردد. پزشکن معمولا از سیستم آمبولی قانون معیار (PERC) به عنوان روشی برای تخمین خطر آمبولی ریوی استفاده می نمایند.

در اشخاصی که کمتر در معرض خطر آمبولی ریوی قرار دارند، چنانچه آزمایش D-dimer بالا نرود، آمبولی ریه قابل رد است و نیازی به آزمایش بیشتر نمی باشد.

چنانچه خطر میتلا شدن شخص به آمبولی ریه در حد متوسط باشد، یک آزمایش D-dimer سطح پایین نشان می دهد که احتمال وجود آمبولی ریه کم می باشد و بیشتر پزشکان آزمایش اضافی برای بیمار تجویز نخواهند کرد.

پس بنابراین در این دو گروه از افرادی که از نظر داشتن احتمالی آمبولی ریه ارزیابی می گردند، آزمایش D-dimer «نرمال» می‌تواند بسیار مفید باشد.

شایان ذکر است اگر بررسی شود که خطر آمبولی ریه زیاد است، آزمایش D-dimer دیگر مفید نمی باشد و دیگر نیازی به انجام آن نیست. در چنین شخصی، چه تست نرمال باشد چه بالا، برای تشخیص قطعی آزمایش بیشتری لازم خواهد بود.

• ترومبوز سیاهرگ عمقی

میتوتن گفت تقریبا آزمایش D-dimer در هر فرد مبتلا به ترومبوز سیاهرگ، بالا می باشد. به همین دلیل، یک آزمایش D-dimer با سطح پایین می‌تواند در رد ترومبوز سیاهرگ عمقی بسیار مفید باشد مخصوصا در افرادی که علائم بالینی آنها در داشتن ترومبوز سیاهرگی بسیار راضی کننده به نظر نمی‌ رسد.

از طرف دیگر، آزمایش D-dimer بالا در تشخیص ترومبوز قطعی نمی باشد، چون که بسیاری از بیماری‌ های دیگر می‌توانند باعث افزایش سطح D-dimer بشوند.

بیماری‌های دیگر

تاکنون، رایج‌ترین کاربرد آزمایش D-dimer جهت ارزیابی اشخاص مشکوک به آمبولی ریوی و ترومبوز سیاهرگی می باشد. با این حال، آزمایش D-dimer در چند بیماری دیگر نیز به طور بالقوه می تواند مفید واقع شود . این بیماری‌ها شامل:

• بیماری عروق کرونری

مقادیر بالای D-dimer با بیماری عروق کرونری در مرتبط می باشد. این موضوع مخصوصا برای افرادی که دارای سندروم حاد کرونر (ACS) هستند، شرایط اضطراری که در هنگام پارگی آترواسکلروتیک ایجاد می‌ شود، منجر به تشکیل لخته خون حاد در یک سرخرگ کرونری می‌ شود.

بر این اساس، گزارش شده است که سطح D-dimer در افراد مبتلا به سکته قلبی و آنژین ناپایدار بالا می رود. همچنین در اشخاصی که تحت درمان ACS قرار می‌ گیرند و به طور مدام سطح D-dimer آنها بالا می‌ رود ممکن است احتمال حوادث مکرر قلبی بیشتر شود.

گرچه این ارتباط بین سطح ACS و D-dimer مسئله مهمی است، اما قبل از تهیه دستورالعمل‌هایی برای کمک به پزشکان به منظور استفاده از این آزمایش برای مدیریت افراد مبتلا به بیماری عروق کرونری، نیاز به انجام تحقیقات بیشتری وجود دارد.

• انعقاد درون عروقی منتشر (DIC)

DIC یک بیماری پیچیده و غیر‌معمول می باشد که در آن تشکیل لخته خون گسترده ای در سراسر سیستم عروقی ایجاد می شود. DIC به علت انواع بیماری‌ های جدی از جمله سرطان، عفونت‌ های شدید، بیماری کبدی یا آسیب شدید به بافت‌ ها ایجاد می گردد. ضمناً درمان DIC سخت است و اگر شدید باشد، در بیشتز مواقع با مرگ همراه است.

درجات گوناگونی از DIC وجود دارد و سیستم‌ های مختلف امتیازدهی جهت طبقه‌ بندی این وضعیت ابداع شده است که می‌توانند به بهتر پیش رفتن درمان بیماری کمک کنند. آزمایش‌ هایی که محصولات تخریب فیبرین را اندازه‌گیری می‌ نمایند، مانند D-dimer، به عنوان اجزای مهم برخی از سیستم‌های امتیاز‌دهی DIC استفاده شده‌اند.

• هایپرفیبرینولیز

هایپرفیبرینولیز نوعی دیگر از اختلالات لخته شدن خون، شبیه به DIC و با همان موارد بیماری‌ های زمینه‌ ای نیز می باشد. آزمایش D-dimer گاهی اوقات می‌تواند برای ارزیابی این بیماری بسیار مفید قلمداد شود.