مورد بررسی قرار دادن گازهای خون شریانی، توانایی ریه ها و کافی بودن میزان اکسیژن دریافتی و خارج شدن درست دی اکسید کربن خون و ریه ها و همین طور صحیح کار کردن کلیه ها در موازنه PH را از طریق جذب یا دفع یون بی کربنات نشان می دهد.

 دستگاه اندازه گیری دارای ۳ سنسور آنالیز می باشد که به شرح ذیل می باشد:

• PO₂
• PCO₂
• pH

اندازه گیری PH خون و فشار اکسیژن و دی اکسید کرین خون شریانی مشخص کننداین است که وضعیت تنفسی بیمار چگونه است و همچنین تعیین کننده نیاز بیمار به اکسیژن درمانی می باشد.

فشار اکسیژن خون شریانی PaO₂ ، نمایانگر اکسیژن گیری خون و نیز فشار دی اکسیدکربن خون شریانی PaCO2 نشان دهنده کافی بودن کار تهویه آلوئول می باشد.

جهت گرفتن نمونه خون توسط یک سرنگ هپارینه متصل به سر سوزن ریز استریل از طریق شریان های سطحی تهیه می گردد. بهترین شریان مورد استفاده برای این کار شریان رادیال می باشد. زیرا به آسانی در دسترس و قابل لمس بوده و قبل از گرفتن نمونه خون از شریان رادیال، حتما باید تست آلن انجام شود.

تست آلن: بررسی سریع جریان‌های خون جانبی در دست است و باز بودن هر دو شریان رادیال و اولنار را بررسی می کند.

پارامترهای اصلی جهت تفسیر گازهای خون شریانی شامل موارد زیر می باشد :

HCO3, O2sat, PaCo2, PaO2, PH, Anion Gap (AG), Buffer Base(BB), Total CO2content, Base Excess(BE)

PH:  نمایانگر وضعیت خون از نظر اسید باز است. PH طبیعی خون بین 7.35-7.45 می باشد و بطور متوسط میزان 7.40 در نظر گرفته می شود. به PH بالاتر از 7.40 آلکالوز و به PH کمتر از این مقدار اسیدوز می گویند.

2PaCO: نمایانگر میزان حجم دی اکسید کربن موجود در خون شریانی است. این گاز توسط متابولیسم سلولی ساخته شده و از طریق ریه ها دفع می شود. میزان طبیعی آن بین ۳۵-۴۵ میلیمتر جیوه و بطور متوسط ۴۰ میلیمتر جیوه می باشد.

بالا رفتن این میزان از ۴۵ میلیمتر جیوه را اسیدوز تنفسی و پایین آمدن آن از ۳۵ میلیمتر جیوه را آلکالوز تنفسی می گویند. ضمناً تغییرات 2PaCO  نسبت عکس با تغییرات PH دارد.

3HCO: غلظت یون بی کربنات یکی از پارامترهای متابولیک محسوب شده و تغییرات آن بیانگر وجود اسیدوز و یا آلکالوز متابولیک است. میزان طبیعی یون بی کربنات بین ۲۲ تا ۲۶ میلی اکی والان در لیتر و یا به طور متوسط ۲۴ میلی اکی والان در لیتر است.

افزایش آن از ۲۶ میلی اکی والان در لیتر نمایانگر آلکالوز متابولیک و کاهش آن از ۲۲ میلی اکی والان در لیتر بیانگر اسیدوز متابولیک می باشد. همچنین تغییرات بی کربنات نسبت مستقیم با تغییرات PH دارد.

Base Excess (BE): مقدار BE بستگی به تجمع اسید یا باز غیر فرار در خون دارد. مقدار نرمال BE مابین ۲+ و ۲- متغیر بوده و بر حسب میلی اکی والان در لیتر تعریف می گردد. افزایش BE از ۲+ نمایانگر احتباس باز و یا به عبارت دیگر آلکالوز متابولیک و کاهش آن از ۲- نمایانگر احتباس اسید غیر فرار و یا به عبارت دیگر اسیدوز متابولیک است.

میزان کل 2CO یا content  2 Total CO: مجموع غلظت یون بی کربنات، اسید کربنیک و دی اکسید کربنی که در خون وجود دارد، چون حدود ۹۵ از میزان کل 2CO را یون بی کربنات تشکیل می دهد. این میزان تقریبا برابر با مقدار یون بی کربنات یعنی حدود ۲۵/۲ میلی اکی والان در لیتر است.

Buffer Base  یا BB:  BB حاصل مجموع آنیون های پلاسما یعنی بی کربنات، پروتئین، هموگلوبین و فسفات ها بوده و مقدار آن ۴۲ میلی مول در لیتر است. همچنین رابطه ساده ای بین BE و BB پلاسما وجود دارد.

BE + 42=BB

در صورت بروز آلکالوز متابولیک، مقدار آن بالا رفته و در صورت وجود اسیدوز متابولیک میزان آن پایین می آید.

شکاف آنیونی یا (Anion Gap ( AG: پارامتری است جهت کشف علت اسیدوز متابولیکی که نتیجه تفاضل آنیون ها و کانون های سرم می باشد. مقدار طبیعی AG مابین ۸ تا ۱۶ و بطور متوسط ۱۲ میلی اکی والان در لیتر می باشد. کم شدن AG در هیپوآلبومینمیا و افزایش آب و یا مولتیپل میلوما مشاهده می شود. افزایش AG در اسیدوز متابولیک دیده می شود.

 O2 sat یا درصد اشباع هموگلوبین از اکسیژن:

این پارامتر به مقدار PaO2 و عوامل مؤثر بر منحنی تجزیه اکسی هموگلوبین بستگی دارد. در صورتی که O2 sat زیر ۸۰% باشد به احتمال زیاد نمونه خون تهیه شده وریدی باشد بسیار بالا است.

روش تفسیر برگه آزمایش:

در ابتدا با مشاهده PO2 سپس در مرحله دوم مشاهده PH و در مرحله سوم مشاهده PaCO2 ، مرحله چهارم مشاهدهHCO3 ، مرحله پنجم مشاهده BE ، مرحله ششم مشاهده مجدد PH.

درزمان اختلالات اسید و باز مکانیزم های جبرانی (بافری تنفسی- متابولیکی) در بدن فعال می شوند و سعی می کنند PH را به حد نرمال باز گردانند.

هنگام تفسیر ABG یکی از ۳ حالت زیر اتفاق می افتد:

الف ) نوع عدم جبران :

در این نوع 3HCO یا 2PCO و PH هر دو غیر طبیعی هستند. در این نوع با توجه به تغییرات PH اسیدوز یا الکالوز بودن اختلال مشخص می گردد. اگر تغییرات PH و 2PaCO در جهت مخالف هم قرار گرفته باشند احتمال وجود یک بیماری تنفسی می باشد. اگر تغییرات PH و 2HCO هم جهت باشند یک بیماری متابولیک وجود دارد.

ب) نوع جبران کامل :

در این نوع PH طبیعی ولی 2PaCO و 3HCO هردو غیر نرمال هستند. یعنی فعالیت‌های مکانیزمی جبرانی موجب برگرداندن PH به سطح طبیعی شده است که متعاقب جبران، 2PaCO و 3HCO غیر نرمال هستند.

ج) نوع جبران ناقص :

در این نوع هر سه پارامتر 3HCO و 2PaCO و PH غیرطبیعی هستند که نشان دهنده این است که مکانیسم‌های جبرانی فعال شده ولی هنوز موفق به اصلاح کامل pH نشده اند. اگر تغییرات به گونه ای باشد که تغییرات 3HCO و2PaCO  هم جهت باشند این بدین معنا است که بدن در حالت جبران تعادل است.

تفاوت ABG با VBG در آزمایش گازهای خونی

اگر احیانا یک برگه آزمایش گازهای خونی را مشاهده کرده باشید مطمئنا با اصطلاح ABG یا VBG رو به رو خواهید شد و شاید برایتان این سوال پیش آمده باشد که معنی این اصطلاحات یعنی چه و یا ABG و VBG چه فرقیو کاربردی باهم دارند.

پاسخ این است که ۲ نوع آزمایش گاز خون وجود دارد:

یکی با استفاده از خون از شریان (ABG)، و دیگری با استفاده از خون از رگ (VBG) انجام می گیرد. از ABG (خون شریانی) برای اندازه گیری اکسیژن استفاده می شود. از هر دو آزمایش ABG و VBG می توان پی به مقدار دی اکسید کربن و اسیدهای موجود در خون برد. آزمایش ABG در بعضی موارد از مشکلات قلبی یا مشکلات شدید تنفسی بهتر می باشد. زیرا شریان ها زمانی که نوک سوزن زده می شوند از رگ ها بسیار حساس هستند.

علت درخواست آزمایش گازهای

• نارسایی ریه
• نارسایی کلیه
• شوک
• تروما
• دیابت کنترل نشده
• آسم
• بیماری انسدادی مزمن ریوی
• خونریزی
• مصرف بیش از حد مواد مخدر
• بیماری متابولیک
• مسمومیت شیمیایی

علائم نیاز به آزمایش

این آزمایش باعث اندازه گیری دقیقی از سطح اکسیژن و دی اکسید کربن در بدن می شود. این اندازه گیری می تواند به نشانه دهد که آیا ریه ها و کلیه ها اصولی و درست کار می کندد یا نه!؟ این نوع آزمایشی بیشتر در محیط بیمارستان برای تعیین مدیریت بیماران مبتلا به بیماری حاد استفاده می شود که نقش مهمی در مراقبت های اولیه ندارد، اما ممکن است در آزمایشگاه یا کلینیک عملکرد ریوی استفاده گردد.

• گیجی
• حالت تهوع
• تنگی نفس
• مشکل در تنفس

عوارض جانبی احتمالی مرتبط با آزمایش گاز

• احساس ضعف
• عفونت در محل سوراخ
• خون در زیر پوست جمع می شود.
• خونریزی یا کبودی در محل سوراخ

نتایج غیرعادی می‌تواند به شرح ذیل باشد:

محدوده نرمال و غیر نرمال بستگی به آزمایشگاه دارد و می تواند متفاوت باشد زیرا برخی از اندازه گیری ها یا روش های مختلفی برای تجزیه و تحلیل نمونه های خون استفاده می کنند.

معرفی سایر مقالات:

غربالگری جنین 

تالاسمی

آزمایش قند یا گلوکز ادرار 

تایید داروی تزریقی ماهیانه ایدز 

فرمالین 

آسیب عروق خونی در کودکان مبتلا به کرونا 

اصول حفاظت و ایمنی در آزمایشگاه ها 

زیاده روی در مصرف ویتامین C چه عوارضی دارد؟ 

آزمایش برداشت تیرویید (T3-uptake)

نکات مهم درباره ی مواد ضدعفونی کننده

نکاتی که هنگام خرید تجهیزات آزمایشگاهی باید بدانید

غربالگری و اطلاع از سلامت جنین، حق مادران است